"Kamienie na szaniec" Aleksandra Kamińskiego to jedna z pozycji znajdujących się w kanonie lektur szkolnych. Opowiada o losach młodych ludzi, którym przyszło dorastać w czasie II wojny światowej. Książka oparta jest na prawdziwych wydarzeniach z końca lat 30. i okresu okupacji niemieckiej.
"Kamienie na szaniec" - bohaterowie utworu
Pierwowzorem postaci z powieści są autentyczne osoby, które bohatersko zapisały się w historii Polski. Należą do nich:
- Rudy, czyli Jan Bytnar (urodzony w 1921 r) - był absolwentem gimnazjum im. Batorego. Zdolny, inteligentny o wszechstronnych zainteresowaniach, wykazał się niezwykłym hartem ducha podczas przesłuchiwań gestapo. Nie wydał żadnych szczegółów swojej działalności ani swoich towarzyszy. Zginął w wieku 22 lat;
Jan Bytnar 'Rudy'. Fot. Wikipedia Commons. Autor Nieznany - Aleksander Kamiński, 'Kamienie na szaniec', Nasza Księgarnia, Warszawa 2008 / http://powstanie-warszawskie-1944.ac.pl/biog_bytnar
- Alek, czyli Aleksy Dawidowski (urodzony w 1920 r.) - absolwent gimnazjum im. Batorego. Zabawny, wesoły, ale także niezwykle odważny i skłonny do poświęceń. Zginął na skutek postrzału w czasie akcji pod Arsenałem w wieku 23 lat.
Alek Dawidowski - harcerz Szarych Szeregów. fot. Wikipedia Commons/Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec, Nasza Księgarnia, Warszawa 2008, p.152
- Zośka, czyli Tadeusz Zawadzki (urodzony w 1921 r); komendant Wawra. Zginął pół roku po śmierci Alka i Rudego. Cieszył się autorytetem wśród rówieśników, dlatego jemu przypadło dowództwo w akcjach.
Tadeusz Zawadzki - 'Zośka' fot. Wikimedia Commons/http://www.powstanie-warszawskie-1944.ac.pl/biog_zoska_zawadzki.htm
"Kamienie na szaniec" - streszczenie krótkie
"Kamienie na szaniec" to książka będąca hołdem dla trzech bohaterów: Rudego, Alka i Zośki. Już na wstępie autor przedstawia sylwetki młodzieńców, którym przyszło wkraczać w dorosłość w czasie II wojny światowej. Mimo trudnej sytuacji, ci młodzi ludzie potrafili zachować swoją godność i honor nie poddając się okupantowi.
Akcja rozpoczyna się w wakacje 1939 roku. Rudy, Alek i Zośka to młodzi chłopcy, którzy ukończyli szkołę i marzą o studiach i przyziemnych rzeczach - jak wszyscy ludzie w tym wieku. Ich spokojne życie przerywa wybuch wojny. Żaden z nich nie ma wątpliwości, jak zachować się w takiej sytuacji. Jako członkowie Warszawskiej Drużyny Harcerskiej angażują się w działania przeciwko okupantowi. Początkowo angażują się w działania Małego Sabotażu, następnie trafiają do Grup Szturmowych, gdzie przyjmują pseudonimy, pod którymi znani będą następnym pokoleniom Polaków.
Rudy wpada w ręce gestapo, gdzie mimo tortur nie wydaje współtowarzyszy. Ci organizują akcję jego odbicia. Udaje im się to, jednak chłopak mimo to umiera. W akcji ranny zostaje też Alek, który w wyniku otrzymanych ran, również umiera. Zośka po stracie przyjaciół nie może znaleźć dla siebie miejsca. Formą kojenia bólu jest pamiętnik, który pisze. W niedługim czasie - podczas kolejnej akcji, także on dołącza do przyjaciół oddając swoje życie za ojczyznę.
"Kamienie na szaniec" - streszczenie szczegółowe
"Kamienie na szaniec" pokazuje realia, w jakich przyszło żyć i umierać osobom należącym do tzw. pokolenia Kolumbów - urodzonych około 1920 roku, wkraczających w dorosłość w momencie wybuchu wojny.
Utwór rozpoczyna się od przedstawienia głównych bohaterów. Alek to szczupły i wysoki blondyn o energicznym usposobieniu. Rudy to młodzieniec niezwykle inteligentny i wszechstronnie uzdolniony. Z kolei Zośka to chłopiec nieśmiały, o delikatnej urodzie, który mimo to cieszy się ogromnym szacunkiem i autorytetem wśród rówieśników. Wszyscy oni byli uczniami gimnazjum im. Stefana Batorego. W maju 1939 r. zdali maturę. Beztroskie życie chłopców przerywa wybuch wojny. 6 września harcerze wyruszają na wschód. Kilka tygodni spędzają m.in. na udzielaniu pomocy rannym uchodźcom. Tymczasem ojciec Alka - dyrektor fabryki broni - zostaje aresztowany i rozstrzelany w Palmirach.
Harcerze chcą walczyć z okupantem. Wiążą się z lewicową organizacją PLAN, jednak opuszczają ją bo nie interesują ich kwestie polityczne. Trafiają do Małego Sabotażu, prowadzonego przez podziemną organizację "Wawer". Chłopcy, oprócz walki z okupantem, starają się wspierać też swoje rodziny. Zaczynają pracę - Zośka zakłada wytwórnię marmolady, Rudy daje korepetycje, a Alek pracuje jako rikszarz. Dbają także o swój rozwój intelektualny, organizują komplety z matematyki i fizyki oraz dyskusje na tematy historyczne.
Ciągle działają także w ramach Małego Sabotażu. Aby uprzykrzyć życie Niemców w Warszawie - angażują się w zrywanie hitlerowskich flag, w czym prześcigają się Rudy i Alek. Zośka, będąc komendantem jednego z szesnastu rejonów "Wawra", dowodzi akcjami. Decyzja o nasileniu akcji dywersyjnych przyczynia się do utworzenia Grup Szturmowych. W noc sylwestrową 1942/43 Rudy i Zośka biorą udział w ich pierwszej akcji. Polega ona na wysadzaniu niemieckich pociągów wiozących sprzęt wojenny na front w Rosji. Cały czas chłopcy ocierają się o śmierć, umykają z łapanek organizowanych przez gestapo.
23 marca 1943 r. gestapo aresztuje Rudego, na którego trop wpada przypadkiem. Podczas rewizji potwierdzono związek młodego mężczyzny z organizacją dywersyjną. Gestapo torturuje go, jednak mimo to, nie wydaje on współtowarzyszy. Tymczasem koledzy planują akcję odbicia go z rąk oprawców. Pierwsza nie dochodzi do skutku. Druga próba ma miejsce 26 marca. Zośka, Alek i ich przyjaciele atakują samochód, którym przewożony jest Rudy wraz z innymi więźniami. Odbicie udaje się, jednak w czasie strzelaniny Alek zostaje ranny w brzuch. Mimo natychmiastowej pomocy chłopiec umiera. Podobny los spotyka skatowanego Rudego, który czekając na śmierć recytuje ostatkiem sił "Testament mój" Słowackiego, gdzie padają słowa będące jednocześnie tytułem powieści.
Dalej akcja przenosi się do czasu wybuchu powstania w getcie. Konspiratorzy postanawiają zaangażować się w pomoc Żydom. Tymczasem Zośka nie może poradzić sobie psychicznie po śmierci Rudego i Alka. Ma poczucie bezsensu dalszej walki, obwinia się za los, jaki spotkał jego kolegów i współtowarzyszy z organizacji. Wyjeżdża poza miasto, gdzie zaczyna pisać pamiętnik, którego znaczną część stanowią wspomnienia o Rudym. Poczucie obowiązku sprawia, że wraca do Warszawy, gdzie otrzymuje Krzyż Walecznych za swoją wybitną służbę w konspiracji. Odznaczeni zostają także Alek oraz Rudy. Zośka otrzymuje nowe zadanie. Ma odbić więźniów transportowanych z obozu na Majdanku do Oświęcimia. Mimo niesprzyjających warunków odnosi sukces, a więźniowie zostają uwolnieni.
Latem 1943 następuje kolejne nasilenie akcji konspiracyjnych podziemia. Zośce zostaje powierzone dowództwo w akcji pod Czarnocinem. Ta okazuje się od początku nieudana. Najpierw w strzelaninie ginie trzech uczestników akcji. Zośka myli drogę, w wyniku czego spóźnia się i zamiast wysadzić pociąg z amunicją, udaje się jedynie uszkodzić most. Podczas powrotu uczestnicy akcji mają wypadek samochodowy, giną też kolejni konspiratorzy.
Zośka ma ogromne poczucie winy w związku z niepowodzeniem akcji pod Czarnocinem. Przypisuje je w całości sobie i swoim niedopatrzeniom. Niespodziewanie zostaje aresztowany na ulicy, ale udaje mu się opuścić więzienie dzięki pomocy przyjaciół. Zostaje dowódcą w kolejnej akcji, która ma na celu likwidację posterunku żandarmerii niemieckiej. Jest ona doskonale przygotowana, a mimo to młodzieniec ginie, dołączając do swoich przyjaciół - Rudego i Alka.
