"Dziady" - streszczenie, części, święto i związane z nim obrzędy

''Dziady'' są jedną z najważniejszych lektur omawianych w szkole. Streszczenie tego dramatu romantycznego autorstwa Adama Mickiewicza pomoże w trakcie jego omówienia, a także później, przy okazji sprawdzianu czy przygotowań do matury.

''Dziady", omawiane jako całość, to właściwie cykl dramatów, które są ze sobą luźno powiązane tematycznie. Razem stanowią jedno z najbardziej rozpoznawalnych dzieł autorstwa Adama Mickiewicza. Składa się ono z czterech części, z czego jedna jest niedokończona. W każdym z utworów motywem przewodnim jest obrzęd dziadów. Czytelnik może się doszukiwać w ''Dziadach'' wielu wątków autobiograficznych, a także prześledzić zawarte w nich idee romantyczne. ''Dziady'' doczekały się także przeniesienia na ekran – w 1989 roku Tadeusz Konwicki na motywach dramatu nakręcił film ''Lawa. Opowieść o ''Dziadach'' Adama Mickiewicza''. W obsadzie znaleźli się między innymi: Artur Żmijewski, Maja Komorowska, Piotr Fronczewski czy Grażyna Szapołowska.

Zobacz też: "Skąpiec": streszczenie szczegółowe i krótkie, charakterystyka bohaterów

''Dziady'': części dzieła

Trudno o drugi tak specyficzny cykl utworów, jak ''Dziady''. Części nie następują po sobie chronologiczne, a na dodatek jedna z nich nie została nawet ukończona.

W układzie chronologicznym przedstawiają się one następująco:

  1. Część II – Mickiewicz napisał ją w okresie swojego życia, określanym jako wileńsko-kowieński. Pierwszy raz pojawiła się w II tomie ''Poezji''. Co istotne, utworem poprzedzającym dramat jest ''Upiór'' o charakterze ballady;
  2. Część IV – podobnie jak część II, opublikowana została w II tomie ''Poezji'' i wraz z nią zalicza się do ''Dziadów wileńsko-kowieńskich''. To tutaj znalazło się jedno z najsłynniejszych, pogłębionych literackich studiów psychologicznych osobowości;
  3. Część III – jako że Mickiewicz napisał ją, będąc w Dreźnie, nazywa się ją ''Dziadami drezdeńskimi''. Znalazła się ona w IV tomie ''Poezji'', a także w osobnej edycji w kolejnym roku. To w tej części silnie zaakcentowany został mesjanizm, a ważnym elementem jest Wielka Improwizacja jednego z bohaterów.
  4. Część I – jedyna niedokończona spośród części ''Dziadów''. Pierwotny tytuł to ''Dziady. Widowisko''. Składa się na nią szereg scen, które nie są ze sobą jasno powiązane. Nie ma zgody co do tego, czy część tę należy traktować jako wstęp, czy jako zakończenie cyklu.

''Dziady'': część III – streszczenie utworu

III część to najczęściej omawiany fragment cyklu ''Dziady''. Streszczenie tego utworu pozwala najlepiej zrozumieć ideę, jaka przyświecała jej powstaniu.

  • Przedmowa

Zostaje nakreślona sytuacja społeczno-polityczna, jaka miała miejsce w Polsce w czasie akcji. Książę Konstanty i senator Nowosilcow są przy władzy, obaj zaś są poddanymi cara Rosji, Aleksandra. Z kolei Polacy, jako naród, cierpią prześladowanie.

  • Prolog

Scena rozgrywa się w celi klasztoru w Wilnie, przerobionego na więzienie. To tam znajduje się Więzień. Nie może spać, nękany przez złe sny. Dobre i złe duchy toczą walkę o jego duszę. Ostatecznie oświadcza, że w tym miejscu umarł Gustaw, a narodził się Konrad (tak czytelnik poznaje tożsamość Więźnia).

  • Scena I

W celi Konrada odbywa się spotkanie w wigilię Bożego Narodzenia (jest to możliwe dzięki dobrej woli kaprala Polaka). Następuje powitanie nowego więźnia, Żegoty, zaskoczonego faktem aresztowania. Szybko dowiaduje się od pozostałych osadzonych, że powodem aresztowań jest przybycie Nowosilcowa, który chce wiele ofiar dla cara.

Żegota snuje bajkę o diable chcącym zniszczyć ziarno, jakie Bóg ofiarował ludziom – zakopał je, a ono dało plon. Pozostali obecni śpiewają pieśni zagrzewające do walki, a najbardziej przepełniona gniewem i chęcią zemsty jest pogańska pieśń Konrada, zakończona słowami: ''Tak! Zemsta, zemsta, zemsta na wroga, Z Bogiem i choćby mimo Boga!''. Natchnienie sprawia, że bohater wygłasza Małą Improwizację. Ma wrażenie, że wznosi się nad ziemią pod postacią orła, chcąc dostrzec kolejne losy narodu. Nad orłem niespodziewanie przelatuje ogromny kruk.

  • Scena II

Konrad wygłasza Wielką Improwizację. Myśli nad samotnym losem artysty, a także niezrozumieniem, jakie okazują inni ludzie. Czuje w sobie moc i ogromna wrażliwość. Uznaje, że pozostawił serce w ojczyźnie i darzy swój naród ogromną miłością. Nakazuje Bogu, by dał mu władzę nad światem i wszystkimi duszami, by mógł ocalić ukochany naród. Później wyraża swoje rozczarowanie wobec obojętności Stwórcy, buntuje się przeciwko Niemu, wątpi w Niego i zarzuca Mu błędy.

  • Scena III

Do celi Konrada przybywa ksiądz Piotr, wezwany przez kaprala. Ma on odprawić egzorcyzmy, aby ocalić Konrada, wyzwalając go z sideł szatana. Udaje mu się dowiedzieć, że Rollison przebywa w klasztorze dominikanów, gdzie jest poddawany torturom i zamierza popełnić samobójstwo. Gdy księdzu udaje się oswobodzić więźnia z mocy złego ducha, nakazuje mu żal za grzechy i żarliwą modlitwę, którą odkupi swoje bluźnierstwa.

  • Scena IV

Ewa modli się w intencji młodych wileńskich patriotów. We śnie ogląda Matkę Boską wręczającą kwiaty małemu Jezusowi. Następnie zostaje nimi przez Niego obsypana.

  • Scena V

W Wielkanoc Kapłan leży krzyżem w swojej celi i się modli. Wtedy przeżywa widzenie. Najpierw widzi młodzież skazaną na wygnanie. Pojawia się zbawiciel ojczyzny o tajemniczym imieniu ''czterdzieści i cztery''. Potem Kapłan dostrzega mękę związanego, a później ukrzyżowanego narodu. Nad jego cierpieniem płacze matka Wolność, zaś octem poją go żołnierze Borus i Rakus. Z kolei żołdak Moskal przebija bok narodu, a ten dokonuje żywota na krzyżu. Potem dokonuje się zmartwychwstanie i naród, pod postacią kobiety, unosi się ku niebu w białej szacie.

  • Scena VI

Nowosilcow jest prześladowany przez diabły, które zsyłają na niego koszmary. We śnie widzi cara, który przyznaje mu kolejne tytuły i przywileje. Z czasem jednak car okazuje mu niechęć, a wtedy wszyscy się od niego odwracają.

  • Scena VII

W salonie warszawskim toczy się rozmowa o tym, co dzieje się na Litwie (rozmawiają młodzi ludzie). Arystokracja z kolei posługuje się językiem francuskim i mówi o balach, wyrażając swój żal, że Nowosilcow opuścił Warszawę. Adolf opowiada o Cichowskim, który przebywał w niewoli i był długo torturowany. Po wielu latach zdradzał objawy choroby psychicznej i nie chciał z nikim rozmawiać. Młodzi ludzie krytykują arystokrację, uważając, że poezja powinna skupiać się na cierpiących bohaterach, takich jak właśnie Cichowski.

  • Scena VIII

W Wilnie Nowosilcow rozmawia z Doktorem, Pelikanem oraz Bajkowem na temat Rollisona, który źle zniósł ciężkie pobicie w trakcie przesłuchania. Zjawia się pani Rollison, by poprosić o widzenie z synem. Nowosilcow kłamie, mówiąc, że nie ma pojęcia, co dzieje się z Rollisonem, ale obiecuje zająć się tą sprawą.

Nowosilcow, gdy ta wychodzi, każe ją dopuścić do syna, a następnie zaryglować drzwi. Doktor podsuwa mu pomysł, by umożliwić Rollisonowi popełnienie samobójstwa. Później ksiądz Piotr zostaje przesłuchany. Pelikan policzkuje go na polecenie Doktora, który słyszy od kapłana, że tego dnia umrze. Odbywa się bal. Pani Rollison obrzuca wyzwiskami senatora Nowosilcowa, a potem mówi bluźnierczo przeciw Bogu, by następnie paść zemdlona.

Rozlega się uderzenie pioruna, który zabija Doktora. Ksiądz otrzymuje pozwolenie od Nowosilcowa, by udać się do rannego Rollisona. Po drodze natyka się na Konrada, którego prowadzą na przesłuchanie. Więzień ofiarowuje mu pierścień i prosi o modlitwę za dusze, które cierpią w czyśćcu.

  • Scena IX

Guślarz oraz kobieta będąca w żałobie rozmawiają na cmentarzu. Kobieta chciałaby zobaczyć ducha, który zjawił się tuż po jej weselu. Zjawiają się widma Doktora i Bajkowa, którzy cierpią po śmierci. Pierwszemu z nich złote dukaty z diablikami zastępują oczy, a w ręce dzierży srebro. Guślarz stara się wezwać ducha kochanka rozmówczyni, ale nie przynosi to rezultatu, ponieważ Gustaw zmienił swoje imię.

Gdy nadchodzi świt, obserwują wozy, w których jadą zesłańcy. Na samym początku, w czarnym stroju, podąża Konrad. Jego pierś jest zbroczona krwią, a na jego czole widnieje rana. Pierwsze obrażenia zadali mu nieprzyjaciele narodu, a skaleczenia dokonał samodzielnie, gdy wygłosił Wielką Improwizację.

''Dziady'': część IV – streszczenie utworu

Streszczenie IV części ''Dziadów'' może się przydać w trakcie przypominania sobie wiadomości z lektury. Akcja tego utworu rozpoczyna się w domu greckokatolickiego Księdza. Gospodarz, wraz z dwójką dzieci, siedzą przy stole, na którym stoją dwie zapalone świece. Wszystko dzieje się w Dzień Zaduszny. Na miejsce to niespodziewanie przybywa Pustelnik. Z początku dzieci boją się nieznajomego, z czasem jednak, gdy przyzwyczajają się do jego obecności, zaczynają żartować z jego wyglądu.

Zaczyna się Godzina Miłości. Pustelnik wymienia dzieła Rousseau i Goethego, przeklinając je, ponieważ oskarża je o wpojenie w siebie romantycznych ideałów miłości. Ksiądz dostrzega jego cierpienie.

Pustelnik wychodzi na moment po przyjaciela. Jak się okazuje, chodzi mu o gałąź jodłową, którą zostawił przed domem. Kiedy z kolei rozpoczyna się Godzina Rozpaczy, przybysz przyznaje, że jest Gustawem, dawnym uczniem Księdza. Ma żal do swojego mentora, który wpoił mu przeklęte ideały i jego zdaniem, doprowadził go do zguby. Mówi, jak po śmierci matki pojechał w rodzinne strony (Nowogródek), ale jego dawny dom był smutny i opuszczony, a nie tak jak niegdyś, pełen gwaru i radości. Kiedy zaś później wybrał się na spacer tam, gdzie pierwszy raz natknął się na swoją ukochaną, dotarły do niego odgłosy jej wesela. Wtedy ogarnęło go szaleństwo.

Gustaw przyznaje, że wszystkie kobiety są zimne i liczą się dla nich tylko dobra materialne. Ostatecznie sięga po nóż i popełnia samobójstwo, wbijając sobie go w pierś. Okazuje się jednak, że nie umiera od ciosu.

Nadchodzi Godzina Przestrogi. Wtedy Gustaw wyznaje, że nie jest już człowiekiem, a duchem – widmem, które błąka się po świecie, cierpiąc i podążając w samotności. Zwraca się do Księdza z pytaniem, dlaczego ten zabronił obrzędu Dziadów. Zapytany przyznaje, że to pogański obrządek, a on nie chciał, by w okolicy szerzyła się ciemnota. Gustaw zwraca uwagę, że świat ludzi i duchów często się przenika. Kiedy nadchodzi północ, mówi, że ci, którzy zaznali miłości na ziemi, nigdy nie będą szczęśliwi w niebie.

Zobacz też: "Odyseja" - streszczenie, bohaterowie, plan wydarzeń

Dziady – święto. Na czym polega obrzęd zaduszny?

Dziady to święto, inaczej obrzęd zaduszny, który miał dawać możliwość uczestnikom obcowanie ze zmarłymi. Mieli się oni spotykać ze swoimi przodkami, nazywanymi ''dziadami'', którzy na chwilę powracali do siedzib, w których niegdyś żyli. W ten sposób starano się zyskać ich przychylność. Oprócz nazwy ''dziady'', funkcjonowały także inne: ''pominki'', ''Zaduszki'', ''radecznica'' czy ''przewody''. Istotni okazywali się w obrzędzie także żebracy, często również nazywani dziadami. Ludzie uważali ich za pewnego rodzaju łącznik między światem żywych a umarłych.

Tradycja słowiańska zakładała od 3 do 6 świąt zadusznych w ciągu roku (wszystko zależało od regionu). W okresie przedchrześcijańskim w Polsce obchodzono je przede wszystkim:

  • około 2 maja (wyznaczano termin zgodnie z fazami księżyca),
  • w jesienną noc z 31 października na 1 listopada (noc zaduszkowa), przygotowywano się w ten sposób na święto zmarłych, które miało miejsce zwykle 2 listopada.
Zobacz wideo Aplikacje, które pomogą w koncentracji
Więcej o:
Copyright © Agora SA