Motyw przemijania. Czym jest?
Motyw przemijania. "Vanitas" z języka łacińskiego oznacza marność i jest ściśle związany z motywem przemijania. W sztuce był on bardzo popularnym nurtem. Nie da się ukryć, iż najbardziej zafascynowani byli nim artyści żyjący i tworzący w epoce wieków średnich oraz baroku. Borykali się oni na co dzień z problemami natury egzystencjalnej i niejako strachem przed rychło nadchodzącą śmiercią.
Jak przedstawiano zazwyczaj motyw przemijania w sztuce:
- obrazy ukazujące martwą naturę. Najsłynniejsze znane nam przykłady pochodzą z Flandrii oraz Holandii
- różnorakie wyobrażenia czaszki ludzkiej, w mniejszym stopniu zwierzęcej
- zepsute lub gnijące owoce, najczęściej przedstawiane na bardzo ozdobnych złotych lub srebrnych paterach
- często malowano także zegary oraz klepsydry
- instrumenty muzyczne - w tym kontekście oznaczały przede wszystkim marność muzyki, która daje nam doznania dźwiękowe bardzo krótkotrwałe. Wraz z zaprzestaniem grania na instrumencie, cała muzyka umiera
Takie zabiegi w sztuce stawiane były jako przykład dla publiki na to jak szybko nasze całe otoczenie oraz całkowity cykl życia przemija.
Interpretacja symboli przemijania zawartych w obrazach była bardzo ściśle określona. Często umieszczano na jednym malowidle, kilka różnych symboli, dzięki czemu takie działo nabierało specjalnego znaczenia.
Motyw przemijania w literaturze. Jak się przedstawia?
Motyw przemijania w literaturze występuje bardzo często, jest on szczególnie lubiany przez pisarzy oraz czytelników. Możemy doszukiwać się tego motywu w różnych działach na przestrzeni wielu wieków. Autorzy często zabiegają o to abyśmy obawiali się nadchodzącej śmierci, ponieważ z reguły zawsze boimy się nieznanego. Strach jest cechą niezwykle ludzką, dlatego jest tak chętnie wykorzystywany.
Próbowaliśmy od zarania dziejów radzić sobie z przemijalnością za pomocą religii. Powstała ona przede wszystkim po to, aby wytłumaczyć zjawiska niewytłumaczalne. Towarzyszy nam od zawsze i pomaga w sposób metaforyczny przyzwyczaić się do myśli o przemijalności. Po religii przyszedł czas także na literaturę, która utrzymana w takiej tematyce stała się niezmiernie pożądana przez czytelników. Symbol upływu czasu wcale nie musi być ponury, czy też przygnębiający - wszak obok średniowiecznego memento mori, zawsze gdzieniegdzie przewija się także carpe diem.
Przemijanie w literaturze. Gdzie należy szukać tego motywu?
Przemijanie w literaturze, temat ten możemy rozpocząć od biblii, skończyć natomiast na szeroko rozumianej współczesności, ponieważ stale przewija się on w różnych nowych książkach. Powstają one bez przerwy w XXI wieku. Przyjrzyjmy się niektórym przykładom:
- Biblia. Słowa Boga są tutaj kwintesencją motywu przemijania. Mówi on do Adama i Ewy, po fakcie popełniania przez nich grzechu pierworodnego - "prochem jesteś i w proch się obrócisz".
- "Wielki testament", F. Villon. W utworze pojawia się stwierdzenie - "ach gdzież są niegdysiejsze śniegi". Cytat związany jest z uciekającym nam bezpowrotnie czasem i nieuchronnym procesem starzenia.
- "O żywocie ludzkim", J. Kochanowski. Autor wysnuwa nam bardzo istotną konkluzję, która stwierdza, iż rzeczy materialne wcale nie są ważne, wszak wszystko i tak przemija.
- "Hamlet", W. Shakespeare. To jest chyba sztandarowy przykład utworu, który posiada motyw przemijania. Na każdym kroku mamy tu mnóstwo refleksji o tytułowym przemijaniu i śmierci.
- "Faust", J.W. Geothe. Słynny cytat tej książki mówi - "chwilo trwaj, jesteś taka piękna”. Mamy tutaj ukazaną próbę zatrzymania czasu, która jak wiadomo jest niemożliwa.
- "Pan Tadeusz", Adam Mickiewicz. Chodzi przede wszystkim o wspomnienia ojczyzny, która przestała już istnieć.
- "Noce i dnie", M. Dąbrowska. Opisując zwykłą rodzinę, autor stara się ukazać przemijający nieubłaganie czas.
- "Spis cudzołożnic", Jerzy Pilch. Motyw przemijania mamy ukazany w wizualnym i wewnętrznym człowieczeństwie. Po upływie lat bohater będzie musiał zrozumieć, iż wszyscy wokół niego są już całkowicie innymi ludźmi. Zmienił ich nieubłagany czas i świat biegnący stale do przodu.
Motyw upływu czasu w filmie
Motyw upływu czasu możemy także zaobserwować w filmie. Do ukazania przemijalności reżyserzy wykorzystują opowieści o nieuleczalnych chorobach; bohaterach, którzy w pewnym momencie rozpoczynają tworzenie swojego rachunku sumienia; nieodwzajemnionej miłości, przez którą nasze życie przemija niepostrzeżenie; często wykorzystywane są także motywy upływu czasu w ekranizacjach książek. Motyw upływu czasu pojawia się na przykład w filmach:
- "Dzień świra", reż. Marek Koterski
- "Wrzeciono czasu", reż. Andrzej Kondratiuk
- "Forest Gump", reż. Robert Zemeckis
- "Piekło", reż. Denis Tanović
Motyw czasu. Lekceważymy go czy liczmy się z nim?
Motyw czasu znamy z wielu dzieł z różnych dziedzin Jest to zarówno literatura, film, teatr, jak i sztuka. Szukając inspiracji do analizy motywu czasu, warto siegnąć po dzieła z różnych dziedzin.
- Zobacz też: Motyw miłości w literaturze
