Motyw przemijania w literaturze. Przemijanie, czas, upływ czasu

Motyw przemijania w literaturze może odnosić się do różnych aspektów naszego życia. Autorzy bardzo często po niego sięgają, co jest zatem jego fenomenem? Być może jest to fakt, iż jest on integralną częścią życia każdego człowieka. Gdzie w literaturze pojawia się motyw upływu czasu?
Motyw przemijania w literaturze łączy się też często z motywem śmierci
2

Zdjęcie ilustracyjne/Shutterstock

Otwórz galerię Na Gazeta.pl

Motyw przemijania. Czym jest?

Motyw przemijania. "Vanitas" z języka łacińskiego oznacza marność i jest ściśle związany z motywem przemijania. W sztuce był on bardzo popularnym nurtem. Nie da się ukryć, iż najbardziej zafascynowani byli nim artyści żyjący i tworzący w epoce wieków średnich oraz baroku. Borykali się oni na co dzień z problemami natury egzystencjalnej i niejako strachem przed rychło nadchodzącą śmiercią.

Jak przedstawiano zazwyczaj motyw przemijania w sztuce:

  • obrazy ukazujące martwą naturę. Najsłynniejsze znane nam przykłady pochodzą z Flandrii oraz Holandii 
  • różnorakie wyobrażenia czaszki ludzkiej, w mniejszym stopniu zwierzęcej
  • zepsute lub gnijące owoce, najczęściej przedstawiane na bardzo ozdobnych złotych lub srebrnych paterach
  • często malowano także zegary oraz klepsydry
  • instrumenty muzyczne - w tym kontekście oznaczały przede wszystkim marność muzyki, która daje nam doznania dźwiękowe bardzo krótkotrwałe. Wraz z zaprzestaniem grania na instrumencie, cała muzyka umiera

Takie zabiegi w sztuce stawiane były jako przykład dla publiki na to jak szybko nasze całe otoczenie oraz całkowity cykl życia przemija. 

Interpretacja symboli przemijania zawartych w obrazach była bardzo ściśle określona. Często umieszczano na jednym malowidle, kilka różnych symboli, dzięki czemu takie działo nabierało specjalnego znaczenia. 

Motyw przemijania w literaturze. Jak się przedstawia?

Motyw przemijania w literaturze występuje bardzo często, jest on szczególnie lubiany przez pisarzy oraz czytelników. Możemy doszukiwać się tego motywu w różnych działach na przestrzeni wielu wieków. Autorzy często zabiegają o to abyśmy obawiali się nadchodzącej śmierci, ponieważ z reguły zawsze boimy się nieznanego. Strach jest cechą niezwykle ludzką, dlatego jest tak chętnie wykorzystywany.

Próbowaliśmy od zarania dziejów radzić sobie z przemijalnością za pomocą religii. Powstała ona przede wszystkim po to, aby wytłumaczyć zjawiska niewytłumaczalne. Towarzyszy nam od zawsze i pomaga w sposób metaforyczny przyzwyczaić się do myśli o przemijalności. Po religii przyszedł czas także na literaturę, która utrzymana w takiej tematyce stała się niezmiernie pożądana przez czytelników. Symbol upływu czasu wcale nie musi być ponury, czy też przygnębiający - wszak obok średniowiecznego memento mori, zawsze gdzieniegdzie przewija się także carpe diem.

Przemijanie w literaturze. Gdzie należy szukać tego motywu?

Przemijanie w literaturze, temat ten możemy rozpocząć od biblii, skończyć natomiast na szeroko rozumianej współczesności, ponieważ stale przewija się on w różnych nowych książkach. Powstają one bez przerwy w XXI wieku. Przyjrzyjmy się niektórym przykładom:

  • Biblia. Słowa Boga są tutaj kwintesencją motywu przemijania. Mówi on do Adama i Ewy, po fakcie popełniania przez nich grzechu pierworodnego - "prochem jesteś i w proch się obrócisz".
  • "Wielki testament", F. Villon. W utworze pojawia się stwierdzenie - "ach gdzież są niegdysiejsze śniegi". Cytat związany jest z uciekającym nam bezpowrotnie czasem i nieuchronnym procesem starzenia.
  • "O żywocie ludzkim", J. Kochanowski. Autor wysnuwa nam bardzo istotną konkluzję, która stwierdza, iż rzeczy materialne wcale nie są ważne, wszak wszystko i tak przemija.
  • "Hamlet", W. Shakespeare. To jest chyba sztandarowy przykład utworu, który posiada motyw przemijania. Na każdym kroku mamy tu mnóstwo refleksji o tytułowym przemijaniu i śmierci.
  • "Faust", J.W. Geothe. Słynny cytat tej książki mówi - "chwilo trwaj, jesteś taka piękna”. Mamy tutaj ukazaną próbę zatrzymania czasu, która jak wiadomo jest niemożliwa. 
  • "Pan Tadeusz", Adam Mickiewicz. Chodzi przede wszystkim o wspomnienia ojczyzny, która przestała już istnieć.
  • "Noce i dnie", M. Dąbrowska. Opisując zwykłą rodzinę, autor stara się ukazać przemijający nieubłaganie czas.
  • "Spis cudzołożnic", Jerzy Pilch. Motyw przemijania mamy ukazany w wizualnym i wewnętrznym człowieczeństwie. Po upływie lat bohater będzie musiał zrozumieć, iż wszyscy wokół niego są już całkowicie innymi ludźmi. Zmienił ich nieubłagany czas i świat biegnący stale do przodu. 

Motyw upływu czasu w filmie

Motyw upływu czasu możemy także zaobserwować w filmie. Do ukazania przemijalności reżyserzy wykorzystują opowieści o nieuleczalnych chorobach; bohaterach, którzy w pewnym momencie rozpoczynają tworzenie swojego rachunku sumienia; nieodwzajemnionej miłości, przez którą nasze życie przemija niepostrzeżenie; często wykorzystywane są także motywy upływu czasu w ekranizacjach książek.  Motyw upływu czasu pojawia się na przykład w filmach:

  • "Dzień świra", reż. Marek Koterski
  • "Wrzeciono czasu", reż. Andrzej Kondratiuk
  • "Forest Gump", reż. Robert Zemeckis
  • "Piekło", reż. Denis Tanović

Motyw czasu. Lekceważymy go czy liczmy się z nim?  

Motyw czasu znamy z wielu dzieł z różnych dziedzin Jest to zarówno literatura, film, teatr, jak i sztuka. Szukając inspiracji do analizy motywu czasu, warto siegnąć po dzieła z różnych dziedzin. 

Więcej o:
POPULARNE
NAJNOWSZE