Rozprawka - definicja
Rozprawka to forma wypowiedzi o bardzo ściśle określonej kompozycji. Z tego względu może się wydawać, że łatwo ją napisać. To jednak tylko pozory - w rzeczywistości napisanie rozprawki nie jest wcale takie proste. Czy wiemy dlaczego? Ponieważ rozprawką nazywa się uproszczoną formę rozprawy naukowej, a to oznacza, że do jej napisania potrzeba głębszego podejścia i dokładnego przemyślenia tematu, opracowania planu pracy, a także logicznego rozumowania.
Na maturze z języka polskiego często pojawiają się tematy rozprawek związane z "Lalką" Bolesława Prusa, literaturą międzywojenną i wojenną czy poezją powojenną, np. wierszami Szymborskiej i Miłosza.
Samo słowo "rozprawka" jest zdrobnieniem od "rozprawy", czyli obszernej pracy naukowej, omawiającej jakieś ważne zagadnienie. W rozprawce podejmujemy próbę rozwiązania ważnego problemu, często kontrowersyjnego problemu. Analizę i wnioski przedstawiamy w formie pisemnej.
Autor rozprawki powinien zająć konkretne stanowisko wobec danego problemu i mocno się go trzymać. Niedopuszczalne jest, by na jakiekolwiek pytanie czy wątpliwość odpowiedź brzmiała: "nie wiem", czy "być może". Dlatego w rozprawce mogą, a nawet powinny pojawić się pytania, wątpliwości, które mają pomóc w udowodnieniu tezy. Aby zatem uzasadnić założoną tezę, należy wykorzystać wszystkie logiczne argumenty. Uzasadnienie musi być przekonujące i dalekie od argumentów w stylu: tak mi się zdaje.
Rozprawka i jej budowa. Z czego składa się rozprawka? Schemat rozprawki
Aby napisać rozprawkę trzeba znać podstawowe zasady jej tworzenia. Składa się ona bowiem z trzech części. Schemat rozprawki wygląda następująco:
1. Wstęp
Wstęp rozprawki stanowi pierwszą jej część, od niego należy rozpocząć pisanie rozprawki. W tej części powinno się sformułować:
- tezę (twierdzenie), którą w dalszej części będziemy bronić lub udowadniać,
- hipotezę (przypuszczenie), co do którego nie mamy pewności, zatem rozważamy je, by ostatecznie ocenić jego słuszność.
Oprócz zaprezentowania stanowiska autora, we wstępie powinno się również określić problematykę pracy.
2. Rozwinięcie
Rozwinięcie to najbardziej obszerna część rozprawki. Powinna być bogata w argumenty i dowody popierające punkt widzenia autora. Jeśli mamy do czynienia z rozprawką z hipotezą, powinniśmy przeanalizować wszystkie argumenty „za" i „przeciw". Każdy argument zasługuje na kilka zdań wyjaśniających, dodatkowo powinien go popierać pasujący przykład pochodzący ze źródła, np. zaczerpnięty z literatury.
Dobrym pomysłem jest rozpoczęcie pracy od sformułowania argumentów, których prawdziwość potwierdza się w dalszej kolejności. Najlepiej oczywiście zacząć od tych najsilniej potwierdzających założoną tezę. Nie powinno być ich jednak zbyt wiele - zaleca się, by argumentów było około dwóch-czterech.
3. Podsumowanie
W podsumowaniu powinny znaleźć się wnioski, sformułowane w taki sposób, by skłaniały odbiorcę do refleksji. Trzeba też uważać, by nie powtarzać tego, co było we wstępie. Jest to częsty błąd popełniany przez autorów, szczególnie jeśli chodzi o powielenie zawartej we wstępie tezy.
Rozprawka - pomocne słownictwo
Podczas pisania rozprawki powinno się stosować określone słownictwo. Dzięki niemu łatwiej skomponować tę pisemną formę wypowiedzi.
Jak rozpocząć rozprawkę? Jak ją zakończyć? Zwroty pomocne przy pisaniu rozprawki - przykłady:
Rozprawkę warto zacząć od jednego z poniższych zwrotów:
- Warto się zastanowić nad tym, czy…
- Czy prawdą jest, że...
- Zamierzam skupić się na…
- Na początku zastanowię się nad znaczeniem…
- Problem, który chciałabym poruszyć…
- Warto rozważyć…
- Powszechnie sądzi się, że…
- Celem moich rozważań jest…
Argumentacja:
- Swoje rozważania zacznę od…
- Punktem wyjścia do moich rozważań jest…
- Podam jeszcze jeden przykład…
- Chcę zaznaczyć, że…
- Przejdę do kolejnego zagadnienia…
- Z tego wynika, że…
- Jest to jeden z dowodów…
- Nie sposób nie zauważyć, że…
- Wszystko wskazuje na to, że…
- Należy nadmienić, że…
- Jak wynika z przytoczonych argumentów (faktów, dowodów), …
- Z uwagi na…
- Zebrane tu przykłady potwierdzają …
- Z tego również powodu…
- Przywołajmy zatem kolejny przykład…
- W świetle przedstawionych rozważań…
Zwroty, które podkreślenie subiektywizm wypowiedzi:
- Sądzę, że…
- Uważam, że…
- Według mojej opinii…
- Myślę, że…
- Moim zdaniem…
- Według mnie…
Zwroty zwiększające spójność:
- toteż, czyli, zatem, bowiem
- z jednej strony…, z drugiej strony zaś ...
- jak wiadomo…
- odnosząc się do…,
- mianowicie…
- nie tylko…, ale także…
Wprowadzanie cytatów, czyichś sądów, opinii:
- Posłużę się tu przykładem z…, w którym mówi się o…
- Podobne stanowisko w tej sprawie zajmuje…
- Warto zwrócić uwagę również na opinię…
- Podobnych dowodów dostarczają nam przykłady wypowiedzi…
- Potwierdza to następujący fragment…
- Świadczy o tym następujący cytat: …
Jak zakończyć rozprawkę?
- Podsumowując rozważania, stwierdzam, że…
- Z pełną odpowiedzialnością mogę powiedzieć, że…
- Wszystkie przedstawione przykłady wskazują/pozwalają sądzić, że…
- Myślę, że powyższe przykłady dowodzą, że
- Podsumowując,…
- Na zakończenie warto więc…
- Spróbujmy podsumować…
Przykłady rozprawki
Rozprawka interpretacyjna
Rozprawka interpretacyjna jest ściśle związana z interpretacją danego dzieła literackiego. Schemat rozprawki interpretacyjnej składa się z takich elementów, jak standardowej rozprawki, wzbogacony jednak o kilka elementów:
- we wstępie musi znaleźć się koncepcja z tezą interpretacyjną wiersza
- w rozwinięciu musi znaleźć się analiza danego tekstu poetyckiego oraz odwołania do przedstawionej we wstępie tezy
- w zakończeniu muszą znaleźć się wnioski nawiazujace do intepretacji utworu i postawionej tezy
Przykład rozprawki interpretacyjnej: Zinterpretuj podany utwór (Ernest Bryll, Bądźmy dla siebie bliscy bo nas rozdzielają). Postaw tezę interpretacyjną i ją uzasadnij.
Rozprawka porównawcza
Rozprawka porównawcza jest trudniejszą wersją rozprawki interpretacyjnej, bo wymaga zestawienia dwóch utworów literackich, ich interpretacji i tezy opartej na ich porównaniu. Rozprawka interpretacyjna porównawcza powinna składać się z:
- wstępu z tezą - koncepcją porównawczą dzieł
- rozwinięcia, która oprócz argumentów będzie zawierała analizę danych utworów
- zakończenia z wnioskami nawiązującymi do interpretacji porównawczej dzieł
Przykład rozprawki porównawczej: Wolna wola człowieka czy siły od niego niezależne – co przede wszystkim decyduje o ludzkim losie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu Lalki, całego utworu Bolesława Prusa oraz innego tekstu kultury.
Rozprawka problemowa
Rozprawka problemowa wymaga od jej autora rozwiązania konkretnego problemu zawartego w zadanym temacie, wykorzystując argumenty wynikające z analizy tekstu lub jego fragmentu, a także odniesień do innych dzieł. Rozprawka problemowa powinna zawierać następujące elementy:
- wstęp z tezą, w której przyjmuje określone stanowisko wobec postawionego problemu
- rozwinięcie z argumentacją odwołującą się do literatury
- zakończenie z wnioskami potwierdzającymi postawioną tezę na podstawie argumentów wynikających z analizy literatury
Przykład rozprawki problemowej: Czy pragnienie władzy potrafi zmienić człowieka w bestię? Rozważ problem, charakteryzując główne postaci podanej sceny „Makbeta" W. Szekspira, odnieś się do całej lektury i innego dzieła kultury.
