Oksymoron - co to jest? Przykłady w poezji i codzienności

Oksymoron jest figurą retoryczną. To metaforyczne zestawienie wyrazów o przeciwstawnym, wykluczającym się znaczeniu. Oksymorony często pojawiają się w poezji baroku, nie brak ich jednak w literaturze współczesnej oraz naszej codzienności. Jak się tworzy oksymoron? Jakie są przykłady tej figury retorycznej w poezji i mowie potocznej?

Oksymoron - definicja

Oksymoron (z gr. ?ξ?μωρος czyt. oksým?ros, od oksýs - ostry i m?ros - tępy), zwany też antylogią lub epitetem sprzecznym to figura retoryczna, którą tworzy się przez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach. Jest określeniem poetyckim o znaczeniu pozornie sprzecznym z właściwościami przedmiotu, z którym się je łączy. Choć definicja może wydawać się zawiła, oksymorony zna i stosuje każdy, a przykładów nie trzeba daleko szukać. To: ciepłe lody, piwo bezalkoholowe, współczesna historia, wirtualna rzeczywistość, zimne ognie czy głupie mądrości.

Zobacz także: Jak zaoszczędzić na wyprawce szkolnej?

Zobacz wideo

Oksymoron to oczywista sprzeczność, przenośne zestawienie pojęć o przeciwstawnym, wykluczającym się wzajemnie znaczeniu. Nie każde jednak połączenie wyrazów przeciwstawnych jest oksymoronem. Aby dwa wyrazy mogły go stworzyć, zabieg ich zestawienia musi być celowy i świadomy, dzięki czemu duet wyrazów zyskuje nowy sens.

Oksymoron to nie przypadkowy zlepek słow. To metaforyczne przekształcenie znaczeń obu wyrazów, wywołujące efekt paradoksu, czyli sprzeczności niosącej jakąś prawdę - filozoficzną, moralną, poznawczą, poetycką, psychologiczną. Tym samym oksymoron wydobywa z tworzących go wyrazów nowe znaczenie i zaskakujące treści.

Jak się tworzy oksymoron?

Oksymoron najczęściej składa się z rzeczownika i określającego go przymiotnika albo z czasownika i określającego go przysłówka. Oznacza to, że jeden z połączonych wyrazów jest członem określanym, a drugi określającym. Warto również pamiętać, że oksymoron jest jednym ze środków stylistycznych. To rodzaj epitetu, który zalicza się do grupy metafor. Oksymoronu nie należy mylić z antytezą, zestawiającą ze sobą całe wyrażenia.

Funkcja oksymoronu

Istotą oksymoronu nie jest wyłącznie prowokacja czy wywołanie wrażenia sprzeczności logicznej. Literacki efekt estetyczny to nie wszystko. Oksymoron jest zabiegiem językowym, który ma wywoływać emocje, dziwić, szokować i zaskakiwać, działać na wyobraźnię. Ma inspirować i skłaniać do interpretacji przemyśleń. Oksymoron to nie tylko zabawa słowem, ale i działania na wrażeniach. Jego funkcją jest nie tylko wzbogacanie ekspresji wypowiedzi, ale i tworzenie nowego sensu, refleksji i obrazów.

Oksymoron - przykłady w poezji i codzienności

Oksymoronem posługiwali się chętnie twórcy różnych okresów w dziejach literatury, co widać we fragmentach wierszy:

I.

Jana Andrzeja Morsztyna „Vaneggiar d'una innamorata”:
Ogień się z mrozem ugania w skrytości:
I mrozem pałam, i ogniami leję;
Cuda miłości, czarów sposób nowy:
Mróz gorejący, a ogień lodowy.
(…)
Żyjąc umieram, konam nieśmiertelnie.

Oksymorony to: mróz gorejący, ogień lodowy, żyjąc umieram.

II.

Franciszka Karpińskiego w wierszu "Pieśń o narodzeniu pańskim":
Bóg się rodzi, moc truchleje,
Pan niebiosów obnażony,
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice nieskończony.

W tym przypadku każda jednostka składniowa strofy niesie ze sobą jakąś sprzeczność.

III.

Adama Mickiewicza w sonecie "Stepy akermańskie"
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu […]

"Suchy ocean" jest oksymoronem.

III.

Zbigniewa Herberta "Co będzie":
co będzie
kiedy ręce
odpadną od wierszy
gdy w innych górach
będę pił suchą wodę

Oksymoronem jest "sucha woda".

Ale oksymorony są obecne w naszym życiu także w innym wymiarze. Okazuje się, że te środki stylistyczne nie są zarezerwowane wyłącznie dla literatury. Żyjemy wśród oksymoronów, wiele z nich wchodzi do powszechnego użycia, tracąc swoje paradoksalne, sprzeczne znaczenie. Przykłady oksymoronów:

  • gorący/ciepły lód,
  • czarny śnieg,
  • młoda staruszka,
  • piękna brzydota,
  • sucha woda,
  • ciemna jasność,
  • żywy trup,
  • bogate biedactwo,
  • głupie mądrości,
  • odgłosy ciszy,
  • spiesz się powoli,
  • pracowite lenistwo,
  • twarda poduszka,
  • niepijący alkoholik,
  • biały Murzyn,
  • zimne ognie,
  • gorzkie szczęście,
  • biały węgiel,
  • blask ciemnieje,
  • piwo bezalkoholowe,
  • współczesna historia,
  • pozytywna dyskryminacja.
Więcej o:
Copyright © Agora SA