Przymiotnik - stopniowanie, odmiana, pisownia z "nie"

Przymiotnik to odmienna część mowy, za pomocą której określane są cechy osób i rzeczy. Tym samym oznacza cechy i właściwości rzeczowników. Przymiotnik odmienia się przez przypadki i rodzaje. Co jeszcze warto o nim wiedzieć?

Przymiotnik jest częścią mowy określającą cechy istot żywych, rzeczy, zjawisk, pojęć i stanów. Nazwa wywodzi się od słowa „przymiot”, czyli cecha, właściwość. W przypadku zjawisk czy pojęć przymiotniki mogą mieć charakter abstrakcyjny. Na jakie pytania odpowiada przymiotnik? Na pytania: jaki? jaka? jakie?, a także - czyj?, czyja?, czyje? oraz który?, która?, które?

Zobacz także: Kiedy i gdzie składać wniosek o 300+?

Zobacz wideo

Za pomocą przymiotników oznacza się i opisuje różne cechy ludzi, zwierząt czy przedmiotów. Na przykład:

  • wielkość: mały (kotek), duża (torba),
  • kształt: kwadratowa (szczęka), szczupła (sylwetka),
  • barwę: rude (włosy), zielony (mundur),
  • temperaturę: gorąca (herbata), zimne (piwo),
  • materiał, z którego dany przedmiot wykonano: blaszany (bębenek), szklany (wazon),
  • przynależność rzeczy (osoby) do kogoś lub czegoś: harcerski (krzyż).

Przymiotnik w zdaniu pełni głównie funkcję przydawki (wspaniała książka) - jest podrzędny wobec rzeczownika, a także funkcję orzecznika (książka jest wspaniała). Przymiotnik dostosowuje swoją formę do określanego rzeczownika.

Przymiotnik - odmiana

Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Rodzaj, liczba i przypadek przymiotnika są zgodne z rodzajem, liczbą i przypadkiem określanego przez niego rzeczownika.
Przymiotniki w liczbie pojedynczej mają trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki, a w liczbie mnogiej dwa: męskoosobowy i niemęskoosobowy.
Odmieniają się wszystkie przymiotniki rdzennie polskie lub mocno w języku polskim zakorzenione. Przymiotnik zapożyczony z innego języka nie musi się odmieniać (na przykład khaki).

Podział przymiotników

Przymiotniki, w oparciu o ich funkcję w zdaniu, dzielą się na:

  • przymiotniki jakościowe, wskazujące na cechy, takie jak kształt, wielkość czy forma (na przykład duży kalendarz),
  • przymiotniki relacyjne, wskazujące na cechę czy właściwość wyróżniającą dany obiekt lub zjawisko spośród innych, a związaną z jego relacją do innego przedmiotu (na przykład buty letnie),
  • przymiotniki dzierżawcze, wskazujące, do kogo należy dana rzecz, od kogo ta rzecz pochodzi albo z kim się wiąże (na przykład koński ogon).

Stopniowanie przymiotników

Za pomocą przymiotników określane są cechy osób i rzeczy. Natężenie tych cech może być różnicowane, co gramatycznie wyraża się poprzez stopniowanie, któremu podlegają wyłącznie przymiotniki jakościowe.

Wyróżnia się trzy stopnie intensywności cechy:

  • równy (ładny),
  • wyższy (ładniejszy),
  • najwyższy (najładniejszy).

W języku polskim istnieją następujące formy stopniowania:

  • prosta. Wówczas w stopniu wyższym dodaje się przyrostek -szy, a w stopniu najwyższym przedrostek naj-, na przykład ładny, ładniejszy, najładniejszy,
  • opisowa. Wówczas w stopniu wyższym dodaje się wyraz bardziej, a w stopniu najwyższym -najbardziej, na przykład intrygujący, bardziej intrygujący, najbardziej intrygujący.
  • nieregularna - np. zły-gorszy-najgorszy, dobry-lepszy-najlepszy, duży-większy-największy.
  • Możliwe jest także zupełnie inne stopniowanie, mianowicie cecha może nie być wzmacniana, a osłabiana. Na przykład coś jest interesujące, mniej interesujące, najmniej interesujące, co odpowiada stopniom: równy, niższy i najniższy. Stopniowanie w kierunku ujemnym jest zawsze opisowe.

Istnieją również przymiotniki, których nie da się stopniować. Wyrażają one cechy, które nie mogą mieć różnych stopni natężenia, np. metalowy, wczorajszy.

Stopniowanie przymiotników często sprawia trudności, stąd można spotkać się z błędnym stopniowaniem, będącym efektem skrzyżowania dwóch rodzajów stopniowania, prostego i opisowego. Konstrukcje takie jak "Te buty są bardziej wygodniejsze" są niepoprawne. Formy poprawne to: Te buty są wygodniejsze. Te buty są bardziej wygodne.

 "Nie" z przymiotnikami - zasada i wyjątki

Kwestię pisowni "nie" z przymiotnikiem wyjaśnia Mirosław Bańko, polski językoznawca i leksykograf, profesor nauk humanistycznych: cząstkę "nie" z przymiotnikami piszemy zasadniczo łącznie (niedrogi, nieciekawy, nieładny). Wyjątkiem są:

  • wyraźne przeciwstawienia (na przykład nie mały, ale wręcz mikroskopijny),
  • formy stopnia wyższego i najwyższego (niemały, ale nie mniejszy i nie najmniejszy). "Nie" z przymiotnikami w stopniu równym piszemy łącznie, a z przymiotnikami w stopniu wyższym lub najwyższym rozdzielnie,
  • sytuacje, gdy człon drugi w przeciwstawieniach logicznych pisze się wielką literą, na przykład nie-Szekspirowski.
Więcej o:
Copyright © Agora SA