Liczebniki to odmienne części mowy, które z definicji określają cechy ilościowe desygnatu: liczbę, ilość, liczebność, wielokrotność lub kolejność. Odpowiadają na pytania: ile? który z kolei? Ich funkcją jest określanie liczby osób, zwierząt, rzeczy, zjawisk, jak również kolejności osób, zwierząt, rzeczy, zjawisk.
Czy odrabiać z dzieckiem prace domowe?
Rodzaje liczebników
W języku polskim wyróżnia się następujące rodzaje:
- liczebniki główne, wyrażające liczbę, na przykład: jeden, dwa, trzy,
- liczebniki porządkowe, wskazujące na kolejność, na przykład: pierwszy, drugi, trzeci,
- liczebniki zbiorowe, służące do określania mniejszych lub większych grup osób, na przykład: dwoje, troje, czworo,
- liczebniki ułamkowe, wyrażające części, na przykład: jedna druga, trzy czwarte,
- liczebniki nieokreślone, wskazujące na mniej precyzyjnie określoną liczbę lub ilość osób lub przedmiotów, na przykład kilka, wiele, dużo,
- liczebniki mnożne, oznaczające wielokrotność lub liczbę identycznych części, z których składa się dany przedmiot, na przykład pojedynczy, podwójny, potrójny,
- liczebniki wielorakie, wskazujące na liczbę części składowych, gatunków czy odmian jakiegoś przedmiotu, na przykład trojaki.
W zdaniu liczebnik może pełnić funkcję przydawki (Dwa auta minęły się na wąskiej drodze), orzecznika w orzeczeniu imiennym (Ta pani była pierwsza), podmiotu (Wybiła dwunasta), okolicznikiem sposobu (Do egzaminu podchodził dwukrotnie).
Liczebniki - odmiana
Liczebnik to odmienna część mowy. I tak:
1. Liczebniki główne i porządkowe odmieniają się przez przypadki i rodzaje, na przykład:
- dwie książki, dwoma książkami,
- dwa krzesła, dwóch krzeseł.
2. Liczebniki zbiorowe i ułamkowe odmieniają się tylko przez przypadki, na przykład:
- sześcioro, (z) sześciorgiem, (o) sześciorgu,
- jedna piąta, jednej piątej, jedną piątą.
3. Liczebniki porządkowe, jako jedyne liczebniki, odmieniają się przez przypadki i liczby, na przykład:
- druga okładka książki,
- pierwsze strony gazet.
Jak pisać "nie" z liczebnikami?
"Nie" z liczebnikami pisze się rozłącznie. Wyjątek stanowią liczebniki niejeden, chyba że w konstrukcjach wyrażających przeciwstawienie (np. nie jeden, a dwa) oraz zaprzeczenia liczebników nieokreślonych (np. niedużo, niemało, niewiele).
Jak zapisywać liczebniki?
Aby zapis liczebników nie sprawiał kłopotu, warto zapamiętać rządzące nimi reguły. I tak:
- słownie zapisuje się liczby mniejsze, zaś większe podaje się, używając zapisu cyfrowego (na przykład 10 000). Nie jest to jednak reguła. Najważniejsza jest konsekwencja. W obrębie jednego tekstu nie należy łączyć dwóch sposobów i dwóch różnych sposobów zapisu (np. Kupiłam 2 książki, ale mam w planach kupienie kolejnych czterech). Raz obranej pisowni (czyli albo słownej, albo cyfrowej) należy trzymać się konsekwentnie w obrębie całej pracy,
- liczebniki główne i porządkowe można zapisywać za pomocą liczb, przy czym liczebnik porządkowy oznacza się kropką po cyfrze. Tym samym zapis "3" w tekście pisanym oznacza "trzy", zaś "3." – "trzeci".
Liczebniki - typowe problemy
Zapis liczebników często sprawia kłopoty. Pojawiają się pytania:
- Jak odczytać rok: "dwutysięczny dziesiąty" czy "dwa tysiące dziesiąty"?
Mówimy "rok dwutysięczny", ale "rok dwa tysiące dziesiąty". Zasada wymowy liczebników porządkowych mówi, że odmienia się tylko człony dziesiątek i jedności.
- Jak napisać: "lata 60-te", "lata ’60", "lata 60’" czy "lata 60."?
Poprawna pisownia to lata 60. (z kropką na końcu).
- Jak napisać: ul. 3-ego Maja, ul. 3-go Maja, ul. 3 Maja czy może ul. 3. Maja?
Jedyny dopuszczalny zapis to ul. 3 Maja.
- Jak odczytywać daty?
Odczytując daty należy pamiętać o dwóch zasadach. Po pierwsze nazwę miesiąca w dacie zawsze odmieniamy (stycznia, lutego, czerwca). Po drugie cyfrę oznaczającą dzień miesiąca odmienia się, gdy stoi w innym przypadku niż mianownik lub wołacz (26 stycznia oraz 1 lutego, dwudziesty szósty stycznia oraz pierwszy lutego).
- "Trzysetny" czy "trzechsetny"?
Odpowiedź jest następująca: trzechsetny. Odmiana liczebników porządkowych określających kolejne setki wygląda bowiem tak:
- 100. – setny,
- 200. – dwusetny,
- 300. – trzechsetny,
- 400. – czterechsetny,
- 500. – pięćsetny,
- 600. – sześćsetny,
- 700. – siedemsetny,
- 800. – osiemsetny,
- 900. – dziewięćsetny,
- 1000. – tysięczny.
