Głoski to najmniejsze jednostki fonetyczne języka wymawiana przy określonym stałym układzie narządów mowy. Częstym problemem jest głoska a litera. Głoska to dźwięk, a litera to znak graficzny. Głoski słyszymy i wymawiamy, zaś litery widzimy i zapisujemy.
Najczęstsze zaburzenia uczenia:
Aby podzielić wyraz na litery, wystarczy oddzielić od siebie tworzące go znaki alfabetu:
Aby podzielić wyraz na głoski, należy najpierw wymówić wyraz głośno i powoli, następnie wyodrębnić w nim wszystkie słyszalne dźwięki mowy, jak również zwrócić uwagę na dwuznaki oraz literę i, która nie zawsze oznacza głoskę.
Zwykle jednej wymawianej głosce odpowiada jedna zapisana litera:
Jednak tak nie jest zawsze. Dzieląc wyraz na głoski bierze się pod uwagę to, jak się go wymawia, a nie zapisuje. Tym samym może się zdarzyć, że jedną głoskę oznacza się w piśmie za pomocą dwóch, a nawet trzech liter.
W języku polskim jedną głoskę może oddawać albo jedna litera (np. a, b, c), albo litera z kreską, kropką bądź ogonkiem (np. ś, ż, ę, ą), albo dwuznak, czyli połączenia liter (ch, cz, dz, dż, dź, sz, rz).
Z uwagi na to wyraz:
Głoski dzielą się na samogłoski i spółgłoski. Samogłoski to dźwięczne głoski. Powstają wyłącznie dzięki użyciu wiązadeł głosowych. Podczas ich wypowiadania strumień powietrza bez problemu przepływa przez gardło - dochodzi do rozwarcia narządów mowy. Podczas wymowy samogłosek słychać tylko jedną głoskę. W języku polskim jest osiem samogłosek (a, e, y, i, o, ą, ę oraz u - ó).
Wszystkie samogłoski są dźwięczne, cechuje je wysoka głośność podczas artykulacji. Potrafią tworzyć sylaby (albo same, albo ze spółgłoskami, które samodzielnie nie posiadają takich właściwości), są nośnikami brzmienia i barwy głosu oraz akcentu. Samogłoski sprawiają, że mowa jest bardziej melodyjna, pozwalają na proste wyrażanie emocji.
Z kolei spółgłoski to głoski, których artykulacja wymaga zamknięcia lub zbliżenia narządów mowy. To sprawia, że przy wymawianiu spółgłoski słychać więcej niż jedną głoskę. Na przykład wymawiając „p” w rzeczywistości słyszymy dwie głoski "p" i "e", wymawiając "n" słyszymy "e" i "n" i tak dalej. Do spółgłosek należą litery alfabetu nie będące samogłoskami, czyli: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, w, y, z, ż, ź.
Głoski dzielą się również na:
To, czy dana spółgłoska (podział nie dotyczy samogłosek) jest twarda czy miękka, zależy od położenia środkowej części języka. I tak spółgłoski miękkie powstają, gdy przy ich wymawianiu środkowa część języka unosi się w kierunku podniebienia twardego. W języku polskim głoskami miękkimi są: ć, ń, ś, ź, dź, j.
Spółgłoski twarde powstają, gdy środkowa część języka spoczywa na dnie jamy ustnej. W języku polskim większość spółgłosek to głoski twarde.
Istotę głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, a także różnice pomiędzy nimi, doskonale tłumaczy Łukasz Rokicki, nauczyciel języka polskiego oraz autor artykułów poświęconych językowi polskiemu (www.lukaszrokicki.pl). I tak głoski dźwięczne powstają, gdy wiązadła głosowe są zbliżone i drgają pod wpływem przechodzącego przez nie powietrza. Jeśli przy wymawianiu głoski dźwięcznej przyłożymy dłoń do krtani, poczujemy drgania.
Głoski bezdźwięczne powstają, gdy wiązadła głosowe są rozsunięte, a powietrze przepływa przez nie swobodnie, nie powodując ich drgań. Jeśli przy wymawianiu głoski bezdźwięcznej przyłożymy dłoń do krtani, nie poczujemy drgań.
Głoski nosowe to głoski, przy których wymawianiu języczek jest opuszczony, dzięki czemu część wydychanego powietrza trafia do jamy nosowej. W języku polskim jest ich 6. To: ą, ę, m, m’, n, ń.
Głoski ustne to głoski, przy wymawianiu których języczek jest podniesiony, dzięki czemu całe wydychane powietrze trafia do jamy ustnej. Wszystkie głoski, które nie są głoskami nosowymi, są głoskami ustnymi.