Głoski - podział, dzielenie wyrazów na głoski i litery

Głoski to najmniejsze i niepodzielne dźwięki mowy, które da się wyodrębnić słuchem. Głoska jest często mylona z literą, choć nie są to pojęcia tożsame. Na szczęście zrozumienie, czym się różnią, a i zastosowanie tego w praktyce nie jest niczym trudnym. Co warto wiedzieć o głoskach?

Co to jest głoska?

Głoski to najmniejsze jednostki fonetyczne języka wymawiana przy określonym stałym układzie narządów mowy. Częstym problemem jest głoska a litera. Głoska to dźwięk, a litera to znak graficzny. Głoski słyszymy i wymawiamy, zaś litery widzimy i zapisujemy.

Najczęstsze zaburzenia uczenia:

Zobacz wideo

Dzielenie wyrazów na litery

Aby podzielić wyraz na litery, wystarczy oddzielić od siebie tworzące go znaki alfabetu:

  • m-o-t-y-l (5 liter),
  • l-a-w-e-n-d-a (7 liter),
  • s-ł-o-ń-c-e (6 liter),
  • n-i-e-s-u-b-o-r-d-y-n-a-c-j-a (15 liter).

Dzielenie wyrazów na litery i głoski

Aby podzielić wyraz na głoski, należy najpierw wymówić wyraz głośno i powoli, następnie wyodrębnić w nim wszystkie słyszalne dźwięki mowy, jak również zwrócić uwagę na dwuznaki oraz literę i, która nie zawsze oznacza głoskę.

Zwykle jednej wymawianej głosce odpowiada jedna zapisana litera:

  • m-o-t-y-l (5 liter, 5 głosek),
  • l-a-w-e-n-d-a (7 liter, 7 głosek),
  • s-ł-o-ń-c-e (6 liter, 6 głosek),
  • n-i-e-s-u-b-o-r-d-y-n-a-c-j-a (15 liter, 15 głosek).

Jednak tak nie jest zawsze. Dzieląc wyraz na głoski bierze się pod uwagę to, jak się go wymawia, a nie zapisuje. Tym samym może się zdarzyć, że jedną głoskę oznacza się w piśmie za pomocą dwóch, a nawet trzech liter.

W języku polskim jedną głoskę może oddawać albo jedna litera (np. a, b, c), albo litera z kreską, kropką bądź ogonkiem (np. ś, ż, ę, ą), albo dwuznak, czyli połączenia liter (ch, cz, dz, dż, dź, sz, rz).

Z uwagi na to wyraz:

  • pszczoła ma 8 liter, ale 6 głosek. Litery to: p-s-z-c-z-o-ł-a, zaś głoski p-sz-cz-o-ł-a,
  • chrząszcz ma 9 liter, ale 5 głosek. Litery to: c-h-r-z-ą-s-z-c-z, zaś głoski: ch-rz-ą-sz-cz,
  • szczypior ma 9 liter, ale 7 głosek. Litery to: s-z-c-z-y-p-i-o-r, zaś głoski: sz-cz-y-p-i-o-r.

Głoski - samogłoski i spółgłoski

Głoski dzielą się na samogłoski i spółgłoski. Samogłoski to dźwięczne głoski. Powstają wyłącznie dzięki użyciu wiązadeł głosowych. Podczas ich wypowiadania strumień powietrza bez problemu przepływa przez gardło - dochodzi do rozwarcia narządów mowy. Podczas wymowy samogłosek słychać tylko jedną głoskę. W języku polskim jest osiem samogłosek (a, e, y, i, o, ą, ę oraz u - ó).

Wszystkie samogłoski są dźwięczne, cechuje je wysoka głośność podczas artykulacji. Potrafią tworzyć sylaby (albo same, albo ze spółgłoskami, które samodzielnie nie posiadają takich właściwości), są nośnikami brzmienia i barwy głosu oraz akcentu. Samogłoski sprawiają, że mowa jest bardziej melodyjna, pozwalają na proste wyrażanie emocji.

Z kolei spółgłoski to głoski, których artykulacja wymaga zamknięcia lub zbliżenia narządów mowy. To sprawia, że przy wymawianiu spółgłoski słychać więcej niż jedną głoskę. Na przykład wymawiając „p” w rzeczywistości słyszymy dwie głoski "p" i "e", wymawiając "n" słyszymy "e" i "n" i tak dalej. Do spółgłosek należą litery alfabetu nie będące samogłoskami, czyli: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, w, y, z, ż, ź.

Podział głosek

Głoski dzielą się również na:

  • twarde i miękkie,
  • dźwięczne i bezdźwięczne,
  • ustne i nosowe.

Głoski twarde i miękkie

To, czy dana spółgłoska (podział nie dotyczy samogłosek) jest twarda czy miękka, zależy od położenia środkowej części języka. I tak spółgłoski miękkie powstają, gdy przy ich wymawianiu środkowa część języka unosi się w kierunku podniebienia twardego. W języku polskim głoskami miękkimi są: ć, ń, ś, ź, dź, j.

Spółgłoski twarde powstają, gdy środkowa część języka spoczywa na dnie jamy ustnej. W języku polskim większość spółgłosek to głoski twarde.

Głoski dźwięczne i bezdźwięczne

Istotę głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, a także różnice pomiędzy nimi, doskonale tłumaczy Łukasz Rokicki, nauczyciel języka polskiego oraz autor artykułów poświęconych językowi polskiemu (www.lukaszrokicki.pl). I tak głoski dźwięczne powstają, gdy wiązadła głosowe są zbliżone i drgają pod wpływem przechodzącego przez nie powietrza. Jeśli przy wymawianiu głoski dźwięcznej przyłożymy dłoń do krtani, poczujemy drgania.

Głoski bezdźwięczne powstają, gdy wiązadła głosowe są rozsunięte, a powietrze przepływa przez nie swobodnie, nie powodując ich drgań. Jeśli przy wymawianiu głoski bezdźwięcznej przyłożymy dłoń do krtani, nie poczujemy drgań.

Głoski ustne i nosowe

Głoski nosowe to głoski, przy których wymawianiu języczek jest opuszczony, dzięki czemu część wydychanego powietrza trafia do jamy nosowej. W języku polskim jest ich 6. To: ą, ę, m, m’, n, ń.

Głoski ustne to głoski, przy wymawianiu których języczek jest podniesiony, dzięki czemu całe wydychane powietrze trafia do jamy ustnej. Wszystkie głoski, które nie są głoskami nosowymi, są głoskami ustnymi.

Więcej o:
Copyright © Agora SA