Środki stylistyczne - istota i funkcje
Środki stylistyczne pozwalają w sugestywny i oryginalny sposób wyrażać myśli i uczucia nadawcy. Co to są środki stylistyczne? Najprościej mówiąc to zabiegi językowe, które mają wywołać u odbiorcy pożądany efekt.
Jak zapytać dziecko o to, jak było w szkole?
Stosowane środki stylistyczne spełniają wiele funkcji, takich jak:
- wyrażenie emocji,
- rozbudzenie emocji u odbiorcy wiersza,
- pobudzenie wyobraźni czytelnika,
- budowanie nastroju w utworze,
- budowanie świata przedstawionego.
Środki stylistyczne są zabiegami artystycznymi stosowanymi na różnych poziomach języka: brzmienia, tworzenia wyrazu, słownictwa, składni zdania, znaczeń wyrazów. To dlatego wszystkie środki stylistyczne dzieli się na środki fonetyczne, słowotwórcze, leksykalne, składniowe oraz semantyczne (tropy).
Składniowe - specjalne wykorzystanie konstrukcji składniowych, zabiegi w obszarze zdania. To:
- Anakolut
- Antyteza
- Apostrofa
- Elipsa
- Epifora
- Inwersja
- Paralelizm
- Przerzutnia
- Powtórzenie
- Pytanie retoryczne
- Wykrzyknienie
Fonetyczne - celowe łączenie w wypowiedzi elementów brzmieniowych. To:
- Aliteracja
- Eufonia
- Onomatopeja
- Rym
- Rytm
Leksykalne - czerpanie z określonych obszarów językowych (np. z gwary) lub specjalne nacechowanie emocjonalne słownictwa:
- Archaizm
- Epitet
- Eufemizm
- Hiperbola
- Neologizm
- Peryfraza
- Porównanie
- Zdrobnienie
- Zgrubienie
Słowotwórcze - specjalne budowanie słowa poetyckiego przez cząstki słowotwórcze. To:
- Złożenie
- Zgrubienie
- Zdrobnienie
- Neologizm
Semantyczne (tropy) - specjalne zestawienia słów, budujące nowe znaczenia, utrwalone przez tradycję literacką. To:
- Alegoria
- Animizacja
- Epitet
- Hiperbola
- Ironia
- Litota
- Metafora
- Metonimia
- Synekdocha
- Oksymoron
- Personifikacja
- Symbol
- Porównanie.
Najważniejsze środki stylistyczne - przykłady
Najważniejsze i najczęściej spotykane w literaturze środki stylistyczne to:
Epitet - wyraz będący określeniem rzeczownika. Środek ten wskazuje cechę opisywanej rzeczy, zjawiska, postaci. Przykład: malinowy chruśniak, delikatna dłoń. Epitet uwydatnia cechy przedmiotów i osób, wzbogaca wypowiedź, współtworzy styl wypowiedzi.
Porównanie - zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów, zjawisk lub osób ze względu na pewną wspólną ich cechę. Polega na odnalezieniu analogii między dwoma zjawiskami, rzeczami, postaciami. Przykład: pracowity jak mrówka, wysoki jak brzoza. W porównaniach powinny znaleźć się wyrażenia porównawcze: jak, jakby, niby, na kształt, niczym.
Metafora (przenośnia) - zestawienie wyrazów, które osobno znaczą co innego, a w połączeniu nabierają nowego znaczenia. Dzięki temu wyrażenie odbiera tworzącym je wyrazom ich pierwotne znaczenie. Metafora nie ma charakteru dosłownego. Na przykład: serce z kamienia, piorunujące spojrzenie, oszczędzać czas.
Ożywienie (animizacja) polega na nadaniu rzeczom i zjawiskom cech istot żywych. Na przykład: chmura goni chmurę, cień ucieka. Środek stylistyczny uważany za odmianę metafory.
Uosobienie (personifikacja) - przypisywanie przedmiotom martwym, pojęciom abstrakcyjnym, zjawiskom przyrody cech ludzkich. Na przykład liść tańczy na wietrze, kamień milczy. To również odmiana metafory.
Metonimia (zamiennia) to zastąpienie wyrazu innym, będącym z nim w bliskim związku, na przykład: co dwie głowy to nie jedna, ożenić się z pieniędzmi. To figura retoryczna blisko powiązana z metaforą.
Synekdocha, czyli tak zwane ogarnienie, to nazwanie zjawiska lub przedmiotu poprzez nazwanie jego części. Na przykład: znana piękność zamiast piękna kobieta.
Apostrofa - uroczysty, podniosły zwrot do osoby, zjawiska lub przedmiotu. To na przykład „Litwo! Ojczyzno moja” czy „Oddzielili cię, syneczku...”.
Hiperbola - wyolbrzymienie, przesadnia. Zabieg ma na celu podkreślenie ogromu zjawiska i jego doniosłości. Na przykład wylałam morze łez.
Oksymoron - zestawienie dwóch wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach. To na przykład żywy trup, gorzkie szczęście lub gorący lód.
Powtórzenie - zabieg polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego w celu uzyskania rytmu lub podkreślenia ważnego fragmentu. Wśród powtórzeń wyróżnia się anaforę (powtórzenie na początku wersu), epiforę (powtórzenie na końcu wersu), paralelizm (podobna budowa lub treść fragmentów utworu) i refren.
Onomatopeja, która jest wyrazem dźwiękonaśladowczym. To naśladowanie dźwięków za pomocą środków językowych, np. zgrzytać, huczeć, szeleścić, trzaskać
