Środki stylistyczne - podział, definicje i przykłady

Środki stylistyczne - istota i funkcje

Środki stylistyczne pozwalają w sugestywny i oryginalny sposób wyrażać myśli i uczucia  nadawcy. Co to są środki stylistyczne? Najprościej mówiąc to zabiegi językowe, które mają wywołać u odbiorcy pożądany efekt.

Jak zapytać dziecko o to, jak było w szkole?

Stosowane środki stylistyczne spełniają wiele funkcji, takich jak:

• wyrażenie emocji,
• rozbudzenie emocji u odbiorcy wiersza,
• pobudzenie wyobraźni czytelnika,
• budowanie nastroju w utworze,
• budowanie świata przedstawionego.

Środki stylistyczne są zabiegami artystycznymi stosowanymi na różnych poziomach języka: brzmienia, tworzenia wyrazu, słownictwa, składni zdania, znaczeń wyrazów. To dlatego wszystkie środki stylistyczne dzieli się na środki fonetyczne, słowotwórcze, leksykalne, składniowe oraz semantyczne (tropy).

Składniowe - specjalne wykorzystanie konstrukcji składniowych, zabiegi w obszarze zdania. To:

• Anakolut
• Antyteza
• Apostrofa
• Elipsa
• Epifora
• Inwersja
• Paralelizm
• Przerzutnia
• Powtórzenie
• Pytanie retoryczne
• Wykrzyknienie

Fonetyczne - celowe łączenie w wypowiedzi elementów brzmieniowych. To:

• Aliteracja
• Eufonia
• Onomatopeja
• Rym
• Rytm

Leksykalne - czerpanie z określonych obszarów językowych (np. z gwary) lub specjalne nacechowanie emocjonalne słownictwa:

• Archaizm
• Epitet
• Eufemizm
• Hiperbola
• Neologizm
• Peryfraza
• Porównanie
• Zdrobnienie
• Zgrubienie

Słowotwórcze - specjalne budowanie słowa poetyckiego przez cząstki słowotwórcze. To:

• Złożenie
• Zgrubienie
• Zdrobnienie
• Neologizm

Semantyczne (tropy) - specjalne zestawienia słów, budujące nowe znaczenia, utrwalone przez tradycję literacką. To:

• Alegoria
• Animizacja
• Epitet
• Hiperbola
• Ironia
• Litota
• Metafora
• Metonimia
• Synekdocha
• Oksymoron
• Personifikacja
• Symbol
• Porównanie.

Najważniejsze środki stylistyczne - przykłady

Najważniejsze i najczęściej spotykane w literaturze środki stylistyczne to:

Epitet - wyraz będący określeniem rzeczownika. Środek ten wskazuje cechę opisywanej rzeczy, zjawiska, postaci. Przykład: malinowy chruśniak, delikatna dłoń. Epitet uwydatnia cechy przedmiotów i osób, wzbogaca wypowiedź, współtworzy styl wypowiedzi.

Porównanie - zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów, zjawisk lub osób ze względu na pewną wspólną ich cechę. Polega na odnalezieniu analogii między dwoma zjawiskami, rzeczami, postaciami. Przykład: pracowity jak mrówka, wysoki jak brzoza. W porównaniach powinny znaleźć się wyrażenia porównawcze: jak, jakby, niby, na kształt, niczym.

Metafora (przenośnia) - zestawienie wyrazów, które osobno znaczą co innego, a w połączeniu nabierają nowego znaczenia. Dzięki temu wyrażenie odbiera tworzącym je wyrazom ich pierwotne znaczenie. Metafora nie ma charakteru dosłownego. Na przykład: serce z kamienia, piorunujące spojrzenie, oszczędzać czas.

Ożywienie (animizacja) polega na nadaniu rzeczom i zjawiskom cech istot żywych. Na przykład: chmura goni chmurę, cień ucieka. Środek stylistyczny uważany za odmianę metafory.

Uosobienie (personifikacja) - przypisywanie przedmiotom martwym, pojęciom abstrakcyjnym, zjawiskom przyrody cech ludzkich. Na przykład liść tańczy na wietrze, kamień milczy. To również odmiana metafory.

Metonimia (zamiennia) to zastąpienie wyrazu innym, będącym z nim w bliskim związku, na przykład: co dwie głowy to nie jedna, ożenić się z pieniędzmi. To figura retoryczna blisko powiązana z metaforą.

Synekdocha, czyli tak zwane ogarnienie, to nazwanie zjawiska lub przedmiotu poprzez nazwanie jego części. Na przykład: znana piękność zamiast piękna kobieta.

Apostrofa - uroczysty, podniosły zwrot do osoby, zjawiska lub przedmiotu. To na przykład „Litwo! Ojczyzno moja” czy „Oddzielili cię, syneczku...”.

Hiperbola - wyolbrzymienie, przesadnia. Zabieg ma na celu podkreślenie ogromu zjawiska i jego doniosłości. Na przykład wylałam morze łez.

Oksymoron - zestawienie dwóch wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach. To na przykład żywy trup, gorzkie szczęście lub gorący lód.

Powtórzenie - zabieg polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego w celu uzyskania rytmu lub podkreślenia ważnego fragmentu. Wśród powtórzeń wyróżnia się anaforę (powtórzenie na początku wersu), epiforę (powtórzenie na końcu wersu), paralelizm (podobna budowa lub treść fragmentów utworu) i refren.

Onomatopeja, która jest wyrazem dźwiękonaśladowczym. To naśladowanie dźwięków za pomocą środków językowych, np. zgrzytać, huczeć, szeleścić, trzaskać