Charakterystyka postaci to forma wypowiedzi, która ma na celu prezentację postaci rzeczywistej lub literackiej. Jest to zarówno opis jej wyglądu zewnętrznego, jak i cech wewnętrznych (czym różni się od opisu postaci). Analizie podlega również zachowanie, charakter, intelekt, styl życia czy poglądy. Zakończenie charakterystyki powinno zawierać opinię i własne odczucia na temat opisywanej postaci.
Charakterystyka postaci - podział
Charakterystykę postaci, ze względu na jej obiekt, dzieli się na:
- indywidualną - to prezentacja jednej postaci,
- zbiorową - to prezentacja grupy ludzi, środowiska społecznego,
- porównawczą - to zestawienie przynajmniej dwóch postaci w celu ukazania różnic i podobieństw,
- autocharakterystykę. To próba przedstawienia samego siebie.
Ze względu na formę realizacji charakterystykę postaci można podzielić na:
- charakterystykę bezpośrednią - formułowaną wprost przez podmiot literacki,
- charakterystykę pośrednią, która jest zawarta w słowach i myślach samej postaci lub opiniach innych bohaterów, na podstawie której czytelnik sam może wydać swoją opinię.
Jak napisać charakterystykę. Plan i elementy charakterystyki
Jak napisać charakterystykę? Bardzo ważna jest przemyślana koncepcja całości, której filarami są: plan charakterystyki oraz elementy charakterystyki.
Charakterystykę pisze się według ściśle określonego, ale uniwersalnego planu, który obejmuje:
- wstęp,
- rozwiniecie,
- zakończenie.
Charakterystyka postaci - wstęp
Wstęp, który zajmuje pierwszy akapit, to przedstawienie postaci i prezentacja bohatera. Tu pada jego imię, nazwisko, podaje się wiek, zawód, miejsce zamieszkania, opisuje sytuację rodzinna, wskazuje tytuł i autora książki, jeśli bohaterem jest postać literacka.
Charakterystyka postaci - rozwinięcie
Rozwinięcie to główna i najbardziej obszerna część charakterystyki. Należy w niej opisać wygląd zewnętrzny, czyli stworzyć portret bohatera. Co powinno się w nim znaleźć? Trzeba wspomnieć o takich cechach wyglądu postaci jak wzrost, budowa ciała, kolor włosów, kształt i rysy twarzy (a także detale, takie jak oczy, usta, nos).
Ważne jest także ogólne wrażenie i wskazanie, jaki jest opisywany bohater (na przykład elegancki, sympatyczny, wyniosły, tajemniczy). Opis wyglądu zewnętrznego, tak zwana charakterystyka zewnętrzna, powinien także uwzględniać cechy wyróżniające opisywaną postać, na przykład sposób poruszania się, mimikę czy styl ubierania się.
Rozwinięcie charakterystyki postaci powinno zawierać opis nie tylko cech zewnętrznych, ale i szeroko rozumianych cech wewnętrznych. Konieczne są informacje o usposobieniu bohatera, jak również wzmianki o cechach charakteru czy intelektu, sposobie zachowania, zainteresowaniach, umiejętnościach i wyznawanych wartościach oraz poglądach. Tak zwana charakterystyka wewnętrzna powinna na przykład opisywać:
- jakie postać ma zalety i wady, co wyróżnia jej charakter,
- w jaki sposób się zachowuje, jak traktuje innych,
- czy ma jakieś przyzwyczajenia czy powiedzonka,
- jakie ma zdolności, na czym się dobrze zna, czym się interesuje,
- jaki wyznaje światopogląd, co jest jej życiowym celem, co jest dla niej w życiu ważne.
Warto stosować słownictwo bogate, oceniające, charakteryzujące. Nie wolno zapominać o środkach stylistycznych, takich jak porównania, metafory, uosobienia czy epitety.
Charakterystyka postaci - zakończenie
Zakończenie to ostatnia część charakterystyki. Powinno zawierać opinię i własne odczucia osoby piszącej pracę na temat opisywanej postaci. Autor powinien pokazać, jak postrzega bohatera charakterystyki, za co ją podziwia bądź potępia, co o niej myśli. Ważne, by pokazać, co jej się w niej podoba, a co irytuje. Jak ocenia jej postępowanie.
Charakterystyka postaci - najczęstsze błędy
Napisanie dobrej charakterystyki nie jest proste, wymaga bowiem zarówno trzymania się założonego planu, jak i rzetelnego przygotowania do opisywania postaci. Charakterystyka postaci, dzięki swojej szczególnej kompozycji, elementom oraz strukturze - jak zauważa Mirosław Grzegórzek z Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie - uczy obserwacji, wnioskowania, precyzji, uzasadniania i wartościowania. W kontekście wymagań współczesnego świata stanowi prototyp sieci gatunków szkolnych rozwijających umiejętność autoprezentacji.
Najczęstsze błędy pojawiające się podczas pisania charakterystyki postaci to:
- skupienie się na wyglądzie zewnętrznym, pominięcie charakterystyki wewnętrznej, czyli napisanie opisu postaci, nie charakterystyki,
- pisanie nie na temat,
- brak przemyślanej koncepcji całości, brak realizacji planu charakterystyki,
- brak oceny postaci,
- ubogie słownictwo, częste powtórzenia, brak spójności,
- błędy gramatyczne, błędy ortograficzne i błędy interpunkcyjne.
