Wcześniak nie jest po prostu miniaturką donoszonego dziecka. Osiem rzeczy, które warto wiedzieć

W listopadzie o wcześniakach dużo się mówi. 17 listopada obchodzony jest Światowy Dzień Wcześniaka, a przez cały miesiąc organizowane są różne akcje, które mają wspierać małych wojowników i ich bliskich. Co powinniśmy wiedzieć o dzieciach, które urodziły się przed czasem?

Wcześniak nie jest po prostu miniaturką donoszonego dziecka

Dziecko urodzone przedwcześnie znacznie różni się od noworodka urodzonego o czasie, choć na pierwszy rzut oka wygląda, jak miniatura donoszonego dziecka. Wcześniak często mieści się na dłoni dorosłego człowieka. Od dziecka urodzonego o czasie różni go masa ciała i jego długość, a także wielkość wszystkich narządów. Jednak najważniejsza różnica to dojrzałość narządów i układów wewnętrznych.

Skóra wcześniaka jest jak przezroczysty pergamin, przez który widać naczynia krwionośne. To dlatego, że zamiast 12 warstw ma tylko trzy. Dodatkowo ma znacznie mniej tkanki podskórnej, przez co łatwiej ją uszkodzić i nie spełnia swojej funkcji obronnej. U wcześniaka nie w pełni dojrzałe są układy: 

  • pokarmowy,
  • oddechowy,
  • nerwowy,
  • krwionośny. 

Nie w pełni dojrzały jest mózg dziecka, który w 28. tygodniu ciąży waży ok. 125 gramów, a u dziecka urodzonego w 40. tygodniu ciąży - ponad 300 gramów. Niedojrzałość narządów wiąże się z licznymi zaburzeniami związanymi z tym, że noworodek przedwcześnie traci optymalne środowisko, jakim jest brzuch jego mamy. Szczególnie ważne, ale często zaburzone, jest podjęcie przez wcześniaka pierwszego oddechu.

Rozwój układu oddechowego można podzielić na kilka etapów. Ok. 27. tygodnia ciąży płuca są w fazie kanalikowej, w której zaczynają tworzyć się oskrzeliki oddechowe. Dopiero po 36. tygodniu ciąży następuje faza pęcherzykowa, w której obecne już pęcherzyki płucne umożliwiają samodzielne oddychanie.

Przedwczesne zakończenie ciąży i związane z tym choroby wcześniaków mają często swoje długofalowe konsekwencje. Niedostateczna liczna pęcherzyków płucnych pozbawiona surfaktantu - podstawowego czynnika umożliwiającego oddychanie, jest przyczyną często bardzo nasilonych chorób płuc. Do najczęstszych z nich należą: zespół zaburzeń oddychania i jego następstwa w postaci dysplazji oskrzelowo-płucnej zwanej też przewlekłą chorobą płuc. Inne groźne powikłania wcześniactwa to zaburzenia krążenia, retinopatia wcześniaków, martwicze zapalenie jelit czy krwawienia do komór mózgowych. Należy jednak pamiętać, że postęp medycyny, jaki dokonał się w ostatnich latach, pozwala ratować coraz mniejsze i coraz bardziej niedojrzałe noworodki, a opieka i miłość rodziców, jakimi otaczane jest dziecko pozwala przezwyciężyć największe trudności i sprawić, że będzie ono zdrowo rosło i zdrowo się rozwijało.

Wcześniak to dziecko urodzone pomiędzy 22. a 37. tygodniem ciąży. Jeszcze kilkanaście lat temu ratowanie życia wcześniaków było bardzo trudne. Obecnie jest to już znacznie łatwiejsze - m.in. dzięki specjalistycznemu sprzętowi.

Zobacz wideo

O wcześniaka trzeba zadbać od pierwszych chwil

Wcześniak wymaga szczególnej opieki od pierwszych minut życia. Zdarza się, że poród następuje bardzo szybko, a dziecko od razu umieszczane jest w inkubatorze i podłączane np. do urządzenia ułatwiającego oddychanie. Inkubator zapewnia warunki zbliżone do tych, które dziecko miało w łonie matki - odpowiednią temperaturę i wilgotność. To, jakiego rodzaju opieki i pomocy będzie potrzebowało dziecko zależy od masy urodzeniowej i tygodnia ciąży, w którym przyszło na świat.

Z pewnością od pierwszych chwil życia należy zadbać o to, aby wcześniak był karmiony mlekiem mamy - szczególnie ważna jest tzw. siara, czyli pierwsze krople mleka mamy.

Wcześniaki, które przebywają na oddziale neonatologicznym od pierwszych chwil życia, jak najszybciej po urodzeniu potrzebują kontaktu ze swoimi rodzicami. W niektórych przypadkach, kiedy dziecko rodzi się bardzo malutkie, przytulanie go i noszenie nie jest od razu możliwe. Lekarz zdecyduje, kiedy nastąpi ten moment. Bardzo ważne dla dzieci urodzonych przedwcześnie jest kangurowanie, czyli kontakt skóra do skóry. Oddziały neonatologiczne powinny być otwarte dla rodziców przez 24 godziny na dobę, gdyż ich udział jest niezbędny w całym, czasem bardzo długotrwałym, procesie leczenia ich dziecka.

Z upływem dni pobytu dziecka w szpitalu personel medyczny będzie wprowadzał rodziców w czynności pielęgnacyjne - przewijanie, karmienie, przebieranie, mycie.

Od pierwszych dni życia dziecka warto pamiętać o wzmacnianiu budowaniu jego odporności i o ochronie przed groźnymi wirusami i bakteriami. Dla wcześniaków szczególnie groźny jest wirus RS, który w okresie jesienno-zimowym wywołuje groźne dla tej grupy dzieci infekcje układu oddechowego, jak zapalenie oskrzelików i płuc. Można zabezpieczyć przed nim dziecko, podając gotowe przeciwciała. Od 2018 roku dzieci urodzone przed 33. tygodniem ciąży mogą skorzystać z bezpłatnej immunizacji. Ważne są również szczepienia ochronne. Obowiązkowe szczepienia należy rozpocząć jeszcze na oddziale noworodkowym, przed wypisem wcześniaka do domu.

O czym rodzic wcześniaka powinien pamiętać

Dzieci urodzone przedwcześnie powinny być do trzeciego roku życia pod stałą opieką specjalistycznej poradni neonatologicznej oraz takich specjalistów, jak: neurolog, okulista, audiolog, logopeda, psycholog, konsultant laktacyjny czy ortopeda. Czasem również potrzebny jest kardiolog czy nefrolog. Dzieciom tym musimy zapewnić bezpłatny dostęp do fizjoterapeutów, gdyż stymulacji rozwoju wymaga każdy wcześniak. Może być ona prowadzona przez rodziców, ale musi być okresowo monitorowana przez specjalistów (w pierwszym roku życia co trzy miesiące). Niewielka grupa wcześniaków wymaga zabiegów rehabilitacyjnych lub wsparcia aparaturowego ułatwiającego chodzenie czy manipulacje rękoma.

Nie ma rehabilitacji na wyrost. Dlatego u znacznej większości wcześniaków nie ma żadnej konieczności zapisywania się zawczasu na rehabilitację. Ogólną ocenę neurorozwojową wcześniaków zaleca się w dziewiątym, 18., 24., 30. miesiącu życia wieku korygowanego. Nie wszystkie wcześniaki, a tylko część dzieci, powinny być kierowane do specjalistycznej opieki fizjoterapeutycznej czy neurologopedycznej. Decyzja o terapii rehabilitacyjnej powinna być podjęta zespołowo, przede wszystkim przez fizjoterapeutę, pod okiem którego prowadzona jest stymulacja rozwoju, a także przez neurologa i neonatologa. Przy wypisie ze szpitala rodzice otrzymują listę zaleceń dotyczącą konsultacji. Wcześniaki, tak jak wszystkie inne dzieci, przechodzą w szpitalu badanie słuchu. Podobnie jak dzieci urodzone o czasie robione jest im również badanie USG stawów biodrowych - taka wizyta powinna się odbyć w czwartym tygodniu życia korygowanego dziecka.  

Wcześniak potrzebuje takiej samej wyprawki, tylko w mniejszej wersji

Wcześniak jest mały i drobny, dlatego potrzebuje takich samych ubranek (śpiochy, pajace, body), ale w mniejszym rozmiarze. W sklepach internetowych z akcesoriami dla wcześniaków można w tej chwili kupić ubranka nawet w rozmiarze 40. Są dostępne również specjalne pieluchy dla wcześniaków - w mniejszym rozmiarze.

Oprócz ubranek wyprawka wcześniaka powinna zawierać urządzenia, które po wypisie dziecka do domu pomogą w opiece nad nim. Są to:

  •  waga niemowlęca - aby przynajmniej raz w tygodniu monitorować przybieranie masy ciała,
  • monitor oddechu - u wcześniaków istnieje większe ryzyko bezdechu, co może prowadzić do zwolnienia czynności serca. Monitorowanie oddechu daje poczucie bezpieczeństwa nie tylko dziecku, ale także rodzicom. Sprzęt ten nie jest powszechnie rekomendowany, ale wzmaga czujność opieki nad dzieckiem,
  • laktator, małe strzykawki lub plastikowe pipetki - wcześniaki, nawet te, które umieją ssać pierś, mogą potrzebować dokarmiania lub podawania dodatkowych składników odżywczych. Czasami może nie wystarczyć im siły na wyssanie wystarczającej ilości mleka z piersi. Warto go wtedy odciągnąć i podać przy pomocy butelki, strzykawki lub pipetki,
  • istotne znaczenie ma odpowiednio dobrany fotelik do przewożenia i noszenia dziecka.

Wiek wcześniaka to tzw. wiek korygowany

Zasada wieku korygowanego pozwala ocenić rozwój wcześniaka. Wiek korygowany mówi o tym, ile tygodni miałoby dziecko, gdyby urodziło się w terminie, czyli w 40. tygodniu ciąży. Aby obliczyć wiek korygowany wystarczy od rzeczywistego wieku malca odjąć okres, którego zabrakło do wyznaczonego terminu porodu.

Przykład: gdy dziecko urodziło się w 28. tygodniu ciąży, to od jego wieku metrykalnego należy odejmować 12 tygodni (trzy miesiące), aby znać wiek korygowany (40 tygodni - 28 tygodni = 12 tygodni/trzy miesiące). To znaczy, że dziecko, które ma pięć miesięcy wieku metrykalnego, ma dwa miesiące wieku korygowanego (5 miesięcy - 12 tygodni/3 miesiące = 2 miesiące).

Wiekiem korygowanym należy się posługiwać do ok. drugiego roku życia dziecka. Dzięki takim obliczeniom możemy adekwatnie ocenić rozwój wcześniaka,  od którego w pierwszych dwóch latach życia nie należy oczekiwać umiejętności posiadanych przez dziecko urodzone o czasie  w tym samym dniu kalendarzowym. Trudno porównywać wcześniaka do norm, które zostały ustalone dla noworodków donoszonych, dlatego operuje się wiekiem korygowanym, bo to jest bardziej wiarygodne.

Na wcześniaka patrz jak na... wcześniaka

Wcześniaki rozwijają się inaczej niż dzieci urodzone o czasie. To wynika z trudności i powikłań zdrowotnych, z jakimi musiały się zmierzyć od pierwszych chwil życia. Niektórych umiejętności uczą się szybciej, innych nieco wolniej. Nie powinno się porównywać wcześniaka do dziecka urodzonego o czasie. Nawet wiek korygowany nie powinien być wyznacznikiem tego, czy wcześniak prawidłowo się rozwija w danym momencie, bo np. u wcześniaków, u których doszło do wylewów okołokomórowych w mózgu może być opóźniony rozwój ruchowy.

Pięciomiesięczne niemowlę urodzone w szóstym miesiącu ciąży trzeba pod kątem jego zdolności rozwojowych oceniać raczej jako dwumiesięcznego malca. Ale to tylko pewne założenia, gdyż dziecko, które przyszło na świat w 35. tygodniu ciąży, szybko nadrobi czas, którego zabrakło do porodu. Natomiast wcześniak urodzony w 23. tygodniu ciąży potrzebuje zdecydowanie więcej czasu, aby nadrobić czas, który mu umknął.

Ocena rozwoju każdego wcześniaka jest bardzo indywidualna. Bardzo ważna jest jego obserwacja i włączenia działań, które będą pomagały w rozwoju w razie konieczności. O tym jakie to będą działania i kiedy zostaną wdrożone powinien zadecydować lekarz.

Gdy już wiesz, że urodzisz wcześniej

Porodu przedwczesnego  często nie da się przewidzieć i nie sposób się do niego przygotować. Przeważnie następuje on tak szybko, że nie ma możliwości myśleć o wyborze konkretnego szpitala. Najważniejsze, aby dziecko przyszło na świat w szpitalu specjalistycznym, z tzw. trzecim stopniem referencji. To szpitale przygotowane na przyjmowanie na świat nawet najbardziej skrajnych wcześniaków, czyli urodzonych w bardzo małą masą urodzeniową. Mają one odpowiednie oddziały z wysoko specjalistycznym sprzętem, a przede wszystkim wykwalifikowany personel, który ma doświadczenie w ratowaniu życia nawet najmniejszych i najbardziej niedojrzałych wcześniaków.

Postęp medycyny sprawił, że lekarze są w stanie ratować coraz mniejsze wcześniaki. Oczywiście szanse na przeżycie zależą od tygodnia ciąży, w którym dziecko przyszło na świat. Im ciąża trwała krócej, tym mniejsze szanse na to, że dziecko będzie zdrowe. Należy zrobić wszystko, aby jak najdłużej utrzymać ciążę. Każdy dzień w łonie matki jest na wagę złota dla maleństwa.

Każdy wcześniak jest inny

Nie należy porównywać wcześniaków do dzieci urodzonych o czasie - nawet wykorzystując wiek korygowany. Nie należy również porównywać wcześniaków do innych wcześniaków - nawet jeżeli urodziły się w tym samym tygodniu ciąży. Każdy wcześniak jest inny. To w jaki sposób przebiegał poród, jak wyglądały pierwsze dni na świecie, z jakimi powikłaniami zmierzyło się dziecko i w jakim środowisku rodzinnym przebywa - to wszystko wpływa na jego dalszy rozwój. Dlatego nawet wcześniaki urodzone tego samego dnia mogą się inaczej rozwijać, a także różnice rozwojowe mogą "nadrabiać" w innym momencie.

***

Koalicja dla wcześniaka stworzyła poradnik dla rodziców dzieci urodzonych przedwcześnie "Bezpieczny wcześniak - w szpitalu i w domu", można go bezpłatnie pobrać ze strony fundacji.

Więcej o:
Copyright © Agora SA