Niepełnosprawność intelektualna, inaczej obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego, to zaburzenie rozwojowe, które wiąże się ze znacznym obniżeniu ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego. Niepełnosprawność intelektualna ujawnia się przed 18. rokiem życia, choć cechy świadczące o niej mogą ujawnić się już w wieku przedszkolnym, a nawet wcześniej. Wówczas następuje zahamowanie procesu uczenia się oraz nabywania reguł społecznych. Upośledzenie umysłowe można rozpatrywać w dwóch aspektach: kliniczno-medycznym oraz psychologiczno-społecznym.
Według definicji niepełnosprawność intelektualna charakteryzuje się
Termin "niepełnosprawność intelektualna" często jest zastępowane określeniem "upośledzenie umysłowe", choć środowisko psychologów i pedagogów uznaje je za stygmatyzujące i utrwalające negatywne stereotypy. Obowiązuje jednak ono w klasyfikacjach, w odniesieniu do niepełnosprawności intelektualnej. W takiej formie o niepełnosprawności intelektualnej mówi się w medycynie i rehabilitacji.
Wśród przyczyn upośledzenia umysłowego wyróżnia się czynniki pierwotne i wtórne.
Do przyczyn pierwotnych należą czynniki genetyczne, takie jak aberracje chromosomowe i genetycznie uwarunkowane zaburzenia metabolizmu. Przyczyny wtórne upośledzenia umysłowego to uszkodzenia kory mózgowej w okresie prenatalnym i dziecięcym, które mogą pojawić się w konsekwencji zażywania w ciąży niedozwolonych substancji, przebytej w ciąży choroby wirusowej, objawów psychoafektywnych u matki w czasie ciąży, uszkodzeń radiacyjnych, chemicznych i mechanicznych dziecka w łonie matki, a także niedotlenienia i urazów przebytych w trakcie porodu, infekcji układu nerwowego u noworodka lub uszkodzeń mechanicznych kory mózgowej u dziecka.
W klasyfikacji zaburzeń rozwoju intelektualnego najczęściej używa się kryterium IQ w skali Wechslera, która dzieli niepełnosprawność intelektualną na:
Klasyfikując stopień upośledzenia w oparciu o iloraz inteligencji wyróżnia się:
Niepełnosprawność intelektualna nie jest jednostką chorobową, a zespołem objawów, które towarzyszą wielu chorobom. Z niepełnosprawnością intelektualną wiąże się wiele zaburzeń rozwoju. Są to:
Niepełnosprawności intelektualnej nie da się wyleczyć, niemniej można podjąć działania, które wpływają na rozwój niektórych funkcji intelektualnych. To ważne, ponieważ to ułatwia dzieciom oraz niepełnosprawnym intelektualnie dorosłym dostosować się do życia. Program nauczania i rehabilitacji ustalany jest indywidualnie, w oparciu o wyniki testów psychometrycznych, oceniających stopień niepełnosprawności intelektualnej. Co ważne - im wcześniej upośledzenie zostanie zdiagnozowane, tym lepsze efekty przyniesie leczenie.