Choroba sieroca, inaczej nieorganiczny zespół opóźnienia rozwoju, hospitalizm, zaniedbywanie dziecka to zespół poważnych zaburzeń lub zahamowania rozwoju psychicznego dziecka, który może również powodować objawy somatyczne. Choroba sieroca może mieć charakter pełnoobjawowy lub epizodyczny. Jej skutki mogą manifestować się na różnych etapach życia człowieka i w różnych sferach osobowości. Zaniedbywanie dziecka powoduje zaburzenia rozwoju psychicznego, fizycznego, intelektualnego i społecznego.
Najczęstszą przyczyną choroby sierocej jest długotrwały brak kontaktu dziecka z matką lub zerwanie więzi matki i dziecka. Na zaburzenia emocjonalne powstałe w wyniku rozłąki najbardziej narażone są 3-4 latki, choć dla każdego dziecka przeżycie to jest traumatyczne.
Choroba sieroca dotyczy nie tylko wychowanków domu dziecka. Może również występować u dzieci z rodzin pełnych, niepełnych czy dysfunkcyjnych. Przyczyną jest sytuacja, kiedy rodzice nie nawiązują z dzieckiem kontaktu emocjonalnego i fizycznego oraz gdy okazują w stosunku do niego agresję. Nie uśmiechają się, nie przytulają i nie mówią, za to krzyczą czy karcą.
Choroba sieroca często występuje w rodzinach z problemem alkoholowym, narkomanią, ubóstwem, przemocą domową. Nie bez znaczenia są zaburzeniami osobowości czy zaburzenia psychiczne rodziców, a także przyczyny losowe, takie jak śmierć rodzica bądź obojga rodziców, rozwód rodziców, ale i zbyt mała ilość czasu, jaką mama i tata poświęcają na opiekę nad dzieckiem (emigracja zarobkowa, absorbująca praca). Zaobserwowano, że choroba sieroca dotyka nie tylko dzieci, które nie mają rodziców, ale i takie, które nie mają zbyt z nimi dostatecznego, częstego kontaktu.
Reakcje dziecka przeżywającego oddalenie od matki można ująć w fazach, które przechodzą płynnie jedna w drugą:
Faza protestu objawia się nieustannym krzykiem i płaczem dziecka, a także odrzuceniem kontaktów i agresją. Pojawiają się zaburzenia trawienia czy snu. Dziecko nie jest zainteresowane otoczeniem, nie ma apetytu.
Kolejnym etapem jest faza rozpaczy. Dziecko mniej płacze, gwałtowność jego reakcji spada. Pojawia się apatia i smutek, którym towarzyszy lęk przed innymi. Dzieci mogą się moczyć w nocy, chudnąć. Występuje typowy dla choroby sierocej automatyzm - na przykład kiwanie się w tył i przód, ssanie palca. Owo zachowanie uznaje się za klasyczny objaw choroby sierocej. To dlatego myśli o zjawisku układają się w głowach we frazę "choroba sieroca - bujanie".
Trzecim etapem jest faza wyparcia (wycofania, zobojętnienia, zwątpienia), które bywa interpretowane jako pogodzenie się z sytuacją. Dziecko staje się bierne i wyciszone. Stopniowo postępuje regres stanu psychicznego. Dziecko z chorobą sierocą rozwija się nieharmonijnie we wszystkich sferach.
Choroba sieroca u dzieci to nie tylko charakterystyczne zachowanie, typowe bujanie się, wodzenie pustym wzrokiem czy wycofanie i nastawienie lękowe. Skutki obejmują wszelkie sfery życia i układy organizmu, dlatego objawy choroby sierocej są różnorodne, a skutki długofalowe.
Dolegliwości wywołane chorobą sierocą dotyczą głównie problemów emocjonalnych i trudności w życiu społecznym, ale mogą również wystąpić objawy somatyczne. Dochodzi do opóźnienia rozwoju motorycznego, u małych dzieci mogą pojawić się nieprawidłowości w napięciu mięśniowym u małego dziecka. Choroba sieroca może wpływać na zahamowanie rozwoju intelektualnego, opóźnienie rozwoju mowy. Skutki choroby sierocej obejmują także problemy z socjalizacją i objawiać się mogą wycofywaniem z życia społecznego, a także postawą agresywną i roszczeniowa w stosunku do innych.
Choroba sieroca może powodować problemy w życiu dorosłym. Dorośli nią dotknięci często odczuwają silną potrzebę więzi o charakterze emocjonalnym, a jednocześnie silny lęk przed nią. Specjaliści są zdania, że przebyta choroba sieroca może mieć wpływ na rozwój zachowań agresywnych i przestępczości. Znajdują się również w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia depresji.
Skutki choroby sierocej są odwracalne. Im wcześniej dziecko będzie miało zapewnione poczucie bezpieczeństwa, uwagę oraz miłość, tym szybciej ustąpią u niego objawy. Może się zdarzyć, że w cięższych przypadkach konieczna będzie pomoc psychologa czy pedagoga. Dorośli z chorobą sierocą powinni zdecydować się na psychoterapię.