W świecie wartości

Chyba wszyscy rodzice chcą, by ich dzieci wyrosły na wartościowych ludzi i żyły w świecie, w którym obowiązują wartości. Co możemy w tej sprawie zrobić? Uczyć! Na naukę wcale nie jest za wcześnie.

Najlepszym przykładem na to, że w świat wartości można wprowadzać już kilkulatka jest książka Ireny Koźmińskiej i Elżbiety Olszewskiej "Z dzieckiem w świat wartości" (Wyd. Świat Książki). Znajdziemy w niej podpowiedzi i pomysły, jak rozmawiać z dziećmi na trudne tematy, jak zaszczepić w nich odpowiedzialność, szacunek, uczciwość czy odwagę, jak uczyć je optymizmu, umiłowania mądrości i piękna. Brzmi górnolotnie, ale przy okazji można się dobrze bawić. Sprawdźcie sami! Oto fragmenty książki, którą gorąco polecamy.

Wielu rodziców zastanawia się, czy warto uczyć wartości moralnych, jeśli w efekcie dzieci mogą być gorzej przystosowane do coraz bardziej drapieżnego otoczenia. Czy może raczej należy je uczyć cwaniactwa, umiejętności przystosowania się, korzystania z okazji i braku skrupułów? To uzasadnione obawy, bo rzeczywiście człowiek wrażliwy, który rozważa każdą swą decyzję i jej moralne konsekwencje, może w pewnych sytuacjach przegrać w konfrontacji z ludźmi postępującymi bezwzględnie i niemoralnie.

Pomyślmy jednak i porozmawiajmy o tym z naszymi dziećmi, dostosowując przykłady do ich wieku, jak wyglądałby świat pozbawiony wszelkich wartości i hamulców moralnych, świat, w którym każdy robi, co chce, nie licząc się z innymi. Wystarczy garść przykładów, by uzmysłowić sobie, jak ważne są wartości dla zachowania porządku, jakości życia - i wreszcie samego życia.

Proponowany przez nas program nauczania wartości obejmuje dwanaście uniwersalnych wartości moralnych. Są to:

1. Szacunek (grzeczność połączona z troską o uczucia i dobro drugiej osoby);

2. Uczciwość (mówienie i poszanowanie prawdy, rzetelność, nieprzywłaszczanie sobie cudzej własności, stosowanie zasady bezstronności i równości praw);

3. Odpowiedzialność (rzetelne wypełnianie swych obowiązków, dbanie o dobro i zapobieganie złu, a także gotowość do ponoszenia konsekwencji własnych wyborów i zachowań);

4. Odwaga (rozumiana jako wartość moralna - podejmowanie trudnych, służących dobru decyzji oraz przeciwstawianie się złu);

5. Samodyscyplina - umiar i rozwijanie własnego potencjału (umiar - umiejętność nałożenia sobie zdrowych ograniczeń, unikanie skrajności, dążenie do ładu i równowagi, zdolność cieszenia się tym, co mamy);

6. Pokojowość (unikanie przemocy; postawa człowieka, który zawsze poszukuje rozwiązań uwzględniających interesy wszystkich zainteresowanych stron oraz dobro ogólne);

7. Sprawiedliwość (uczciwość w ocenianiu i sądzeniu, przestrzeganie zasady równości praw, poszanowanie prawdy oraz prawość postępowania, czyli inaczej ludzka przyzwoitość, postępowanie fair);

8. Szczęście, optymizm, humor (poczucie trwałego zadowolenia oraz wewnętrznej harmonii i spokoju, które są skutkiem życzliwości i akceptacji siebie i świata, a także wiary w jego zasadnicze dobro);

9. Przyjaźń i miłość (przyjaźń - bliski i równoprawny związek pomiędzy osobami, oparty na wzajemnej sympatii, życzliwości, szczerości, zaufaniu, gotowości do pomocy oraz czerpaniu przyjemności z przebywania razem);

10. Solidarność (pomoc ze szlachetnych pobudek);

11. Piękno (coś, co nas zachwyca i czyni lepszymi);

12. Mądrość (celowe przyczynianie się do dobra poprzez właściwe wybory).

Przeznaczmy każdy miesiąc roku na nauczenie dzieci jednej z dwunastu wartości: na omówienie jej sensu, na rozmowy o niej przy okazji wspólnych lektur, oglądanych filmów, obserwowanych i doświadczanych sytuacji życiowych. Dyskutujmy z dziećmi o konsekwencjach stosowania i zaniechania wartości. Starajmy się na stałe wprowadzić wartości do naszego rodzinnego życia. Wyrażajmy dzieciom uznanie, gdy postępują zgodnie z nimi.

Szacunek

Inne nie znaczy gorsze

Poprośmy, by dzieci narysowały portrety swoich babć lub cioć. Wskażmy na różnice w portretach i podkreślmy, że nie ma tu cech lepszych ani gorszych, choć babcie lub ciocie różnią się wyglądem. Poprośmy dzieci, by wymieniły, jakie lubią potrawy, jakie zabawy, jaką porę roku. Wskażmy na różne zalety tych wyborów, podkreślając, że każdy ma prawo do własnych sądów, upodobań, zainteresowań.

Uczciwość

Budowanie domu

Dzieci z tatą budują dom z drewnianych klocków. Układają je po kolei. Tata udaje, że układa klocki, a tymczasem chowa je do kieszeni. Pracuje nieuczciwie. Dom z dziurami przewraca się. Omówmy z dziećmi skutki nieuczciwej pracy. Co by się stało, gdyby w takim domu zamieszkali ludzie? A co, gdyby ktoś właśnie przechodził obok? Czy chciałby mieszkać w "nieuczciwie" zbudowanym domu? Jakie mogą być skutki nieuczciwie wykonywanej pracy w innych zawodach? (sprzedawca, lekarz, mechanik samochodowy, technik obsługujący samolot, policjant)

Odpowiedzialność

Słoik czasu

Przygotujmy litrowy słój z napisem "24 godziny", sześć piłeczek pingpongowych i kilogram ryżu. Słój oznacza ilość czasu, jakim dzieci codziennie dysponują. Wyjaśnijmy, że piłeczki to codzienne obowiązki (lekcje, zajęcia dodatkowe, treningi, pomoc w domu, opieka nad rodzeństwem itp.). Napiszmy na każdej piłeczce, jaki obowiązek symbolizuje. Ryż zaś, to przyjemności (zabawa, spotkania

z przyjaciółmi, oglądanie telewizji itp.).

Poprośmy jedno z dzieci, by wypełniło swój dzień - słój mieszanką tylu obowiązków i przyjemności, ile zdoła w nim zmieścić. Jeśli zacznie od ryżu, może mieć kłopot z włożeniem tylu piłeczek, ile ma obowiązków. Jeśli natomiast zacznie od piłeczek, wsypany później ryż wypełni przestrzenie między nimi i wszystko doskonale się zmieści.

Wyjaśnijmy dzieciom, że jeśli damy pierwszeństwo obowiązkom oraz ważnym zadaniom (mówiąc to, napełniamy słój piłeczkami), zawsze będziemy mieli jeszcze czas na przyjemności (wsypujemy ryż wypełniający wolne przestrzenie).

Natomiast jeśli zaczniemy od przyjemności oraz łatwych i nieistotnych spraw (wsypujemy do słoja sam ryż), to często nie będziemy mieli już czasu, siły ani chęci, by podejmować trudne i ważne zadania (bezskutecznie usiłujemy wepchnąć wszystkie piłeczki do słoja).

Samodyscyplina

Nadmiar rzeczy

Narysujmy wspólnie z dzieckiem plan jego pokoju. Zaznaczmy drzwi i okna, ustawienie mebli i innych elementów wyposażenia, starając się zachować właściwe proporcje. Pozwólmy teraz dziecku pomarzyć: "Wyobraź sobie, że mama kupuje ci wszystko, co zechcesz. Co chciałbyś dostać?". Dziecko wymienia wszystko, co przyjdzie mu do głowy, a dorosły jeszcze dopowiada: "A nowy rower? A hulajnogę? A komputer?". Każdą wymienioną rzecz rysujemy w pokoju - na półkach, szafkach, podłodze, potem na biurku, łóżku itp. Chodzi o to, by dziecko zobaczyło, że nadmiar przedmiotów zakłóci jego życie - już nie można otworzyć okna, nie można położyć się spać, rysować przy biurku, sięgnąć do szuflady. Następnie, wymazując kolejno przedmioty, pokażmy dziecku, że umiar jest korzystniejszy niż nadmiar - w pokoju znowu robi się przestronnie i wygodnie.

Pokojowość

To mnie nie dotyczy

Poprośmy dziecko, aby stanęło tyłem do nas. Następnie zwróćmy się do niego po imieniu, które nie jest jego imieniem, i poprośmy, by się odwróciło. Kiedy prowadziłyśmy to ćwiczenie z ośmioletnią Zuzią i wołałyśmy: "Odwróć się, Tomku!", "Zosiu, odwróć się!", Zuzia zaśmiewała się, ale się do nas nie odwróciła. Wiedziała, że ta prośba jej nie dotyczy, ponieważ żadne z tych imion nie było jej imieniem i ponieważ nie utożsamia się z żadnym z nich.

Omawiając to ćwiczenie, wyjaśnijmy dziecku, że jeśli ktoś nazwie je tchórzem, głupkiem, świnią itp., a ono rzuci się na niego, to tak, jakby poczuwało się do tego przezwiska, jakby się z nim utożsamiało.

Poprośmy, by dziecko ponownie stanęło odwrócone do nas plecami. Zawołajmy: "Odwróć się, ty ciamajdo!". Dziecko z pewnością się nie odwróci, bo już wie, że reagując na przezwisko, uznawałoby jego słuszność.

Warto zaproponować to ćwiczenie w przedszkolu lub szkole naszego dziecka.

Sprawiedliwość

Czy "sprawiedliwie" znaczy "tak samo"?

Rozdajmy kartki i poprośmy, by każde dziecko narysowało w ciągu kilku minut jak najładniejszy zimowy obrazek. Potem wszystkie kartki przyczepmy do ściany i wszystkim dzieciom postawmy ocenę "dobrą minus". Czy dzieci są zadowolone? Ocena była jednakowa dla wszystkich. Czy "równo" oznacza "sprawiedliwie"?

Szczęście, optymizm, humor

Mój sukces

Poprośmy dzieci, by przypomniały sobie jakiś sukces, z którego były dumne. Może to być upieczenie ciasta lub nauczenie się jazdy na nartach, zreperowanie roweru, rozwiązanie trudnego zadania z matematyki itp. Poprośmy, by bardzo dokładnie odtworzyły w pamięci to wydarzenie. Co czuły, przystępując do zadania? Czy od razu były pewne, że się uda? Jakie miały wątpliwości? Czy otoczenie wspierało ich wysiłki, czy powątpiewało w sukces? Co czuły, gdy przedsięwzięcie się udało? Poprośmy dzieci, by za każdym razem, gdy wątpią, że coś im się uda, przywołały wspomnienie minionego sukcesu.

Przyjaźń i miłość

Zaufanie do przyjaciela

Do tego ćwiczenia potrzebna jest obecność dwojga dzieci. Porozmawiajmy z nimi o tym, że pomiędzy przyjaciółmi niezbędne jest zaufanie, że przyjaciel to ktoś, kto nas nie zawiedzie, na kim zawsze możemy polegać.

Jedno z dzieci zakłada ciemną opaskę na oczy i pozwala się drugiemu dziecku prowadzić głosem po pokoju (na przykład: "Uważaj, skręć w lewo, z prawej jest krzesło, teraz trzy kroki prosto" itd.).

Ćwiczenie to rozwija u kierującego poczucie odpowiedzialności, a u osoby z zawiązanymi oczami zaufanie do innych (porównaj ćwiczenie w rozdziale o solidarności).

Solidarność

Wiązka patyków

Dajmy dzieciom pokaźną wiązkę patyków i poprośmy, by szybko przełamały ją na pół. Okaże się to niewykonalne. Ale jeśli dzieci podzielą między siebie patyczki i każde dziecko złamie kilka, cała wiązka zostanie szybko przełamana. Co było potrzebne do wykonania tego zadania? (współdziałanie, solidarne podzielenie się pracą)

Piękno

Porozmawiajmy z dziećmi na następujące tematy:

. W czyim towarzystwie wolimy przebywać: osoby pięknej, ale egoistycznej, złośliwej, lubiącej intrygi i pesymistycznej, czy osoby zewnętrznie mało atrakcyjnej, ale wesołej, miłej, życzliwej, akceptującej, uczynnej i delikatnej? Z którą z tych osób wolelibyśmy się zaprzyjaźnić?

. Czy w towarzystwie osób pięknie ubranych zawsze czujemy się lepiej? Czy te osoby są dla nas milsze?

. Zapytajmy dzieci, czy znają aktorów, sportowców, piosenkarzy lub inne sławne osoby, które wcale nie odznaczają się urodą, ale są przez wszystkich bardzo lubiane.

Moda narzuca ludziom, co powinni uważać za piękne. Podyskutujmy z dziećmi o niewolniczym stosunku niektórych ludzi do mody i jej nakazów. Pokażmy ilustracje z Historii ubioru - rajstopy i peruki dla panów, krynoliny i gorsety dla pań mogą wywołać dużo śmiechu.

Mądrość

Zwierciadło mądrości

Poprośmy dzieci, by nakleiły folię aluminiową na tekturę lub płytę. Rozmiar "lustra" powinien być taki, aby można było zobaczyć w nim całą twarz. Można także użyć prawdziwego lustra. Niech dzieci ozdobią je napisem: "Pomyśl o konsekwencjach! Czy twoje działanie będzie dobre dla wszystkich?".

Powieśmy "zwierciadło mądrości" w widocznym miejscu w domu. Gdy mamy wątpliwość przed podjęciem decyzji, podejdźmy do niego i, patrząc sobie w oczy, uczciwie zapytajmy i uczciwie sobie odpowiedzmy. Mądrość mieszka w nas, musimy tylko z nią rozmawiać!

Więcej o:
Copyright © Agora SA