Hiperprolaktynemia to podwyższenie stężenia prolaktyny we krwi powyżej wartości przyjętej za normę. Prolaktyna jest hormonem wydzielanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Ponieważ jej działanie polega głownie na stymulowaniu wzrostu, odpowiada za wzrost płodu oraz gruczołów sutkowych podczas ciąży, po porodzie zaś pobudza laktację. Hormon ten pełni jednak wiele innych funkcji. Wpływa na centralny system nerwowy (bierze na przykład udział w reakcji stresowej organizmu), działa na układ odpornościowy, ma wpływ na czynność gonad (jajników i jąder), działanie hormonów płciowych (estrogenu i testosteronu) u kobiet i mężczyzn.
Prawidłowe stężenie prolaktyny (PRL) w surowicy krwi powinno wynosić u mężczyzn poniżej 20 µg/l. Normy dla kobiet różnią się w zależności od tego, w jakiej fazie cyklu jest wykonywane badanie. Najwyższy odnotowuje się w fazie luteinowej - prawidłowy wynosi do 40 µg/l. Jeśli wartości te są wyższe, mówi się o hiperprolaktynemii.
Przyczyny hiperprolaktynemii mogą być różnorodne - często poważne. Do najczęstszych należą:
Hiperprolaktynemia nie zawsze świadczy o chorobie. Pojawia się również w czasie ciąży i karmienia piersią (prolaktyna ma za zadanie pobudzać wzrost gruczołów sutkowych podczas ciąży i stymulować je do produkcji mleka), po stymulacji brodawek sutkowych, po zjedzeniu posiłku bogatego w białko, podczas snu oraz po stosunku płciowym czy wskutek stresu (to hiperprolaktynemia czynnościowa, czyli okresowe nadmierne wydzielanie prolaktyny w odpowiedzi na różne bodźce). Wówczas hiperprolaktynemia ma charakter fizjologiczny - stężenie prolaktyny w pewnych okolicznościach naturalnie wzrasta.
Znaczne podwyższenie stężenia protaktyny jest przyczyną wielu dolegliwości. Hiperprolaktynemia u kobiet może dawać takie objawy jak:
Z kolei u mężczyzn wskutek podwyższonego stężenia prolaktyny we krwi pojawiają się zaburzenia płodności, zaburzenia czynności jąder u mężczyzn (uszkodzenie spermatogenezy, niedobór testosteronu),
Zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet hiperprolaktynemia może prowadzić do utraty masy kostnej (osteoporozy).
W razie wystąpienia niepokojących objawów należy zgłosić się do lekarza, aby wyjaśnić przyczynę zaburzeń. Stwierdzenie hiperprolaktynemii zawsze wymaga szczegółowej diagnostyki, ponieważ nie jest ona chorobą, a jedynie jej objawem - to ją należy leczyć.
Przy podejrzeniu podwyższonego stężenia prolaktyny we krwi należy oznaczyć jej stężenie pamiętając przy tym, że wydzielanie prolaktyny jest pulsacyjne - zmienia się w ciągu doby. To dlatego warto badać ją kilkakrotne, w odstępach czasu. Podstawą rozpoznania hiperprolaktynemii jest co najmniej dwukrotne wykazanie zwiększonego stężenia prolaktyny w surowicy krwi. W diagnostyce pomocne są również badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (pozwala potwierdzić lub wykluczyć istnienie guza prolaktynowego przysadki). Warto także przeprowadzić test z metoklopramidem.
Leczenie hiperprolaktynemii jest uzależnione od przyczyny. Zasadniczo leczy się ją farmakologiczne, ale i chirurgiczne (włącza się je, gdy stosowanie leków nie przynosi efektów). W niektórych przypadkach stosuje się radioterapię jako uzupełnienie leczenia neurochirurgicznego.