Zespół popunkcyjny jest powikłaniem po punkcji lędźwiowej, którą wykonuje się w wielu przypadkach: w celu diagnostyki płynu mózgowo-rdzeniowego, podczas wykonania znieczulenia zewnątrzoponowego bądź podpajęczynówkowego (stąd zespół popunkcyjny pojawia się po cesarce). Częstość występowania zespołu popunkcyjnego może sięgać 40% punkcji lędźwiowych.
Zespół popunkcyjny - objawy
Zespół popunkcyjny pojawia się do 5 dni po wykonaniu nakłucia lędźwiowego i podrażnieniu opony twardej oraz podpajęczynówkowej. Objawem dominującym jest silny ból głowy: tępy, rozpierający lub pulsujący. Lokalizuje się on w okolicy czołowej lub potylicznej. Ból głowy częściej jest obustronny i nasila się w trakcie kichania, kaszlu i ucisku na gałki oczne. Charakterystyczne jest to, że potęguje się w ciągu 15 minut po przyjęciu przez pacjenta pozycji siedzącej lub stojącej i zmniejsza się w ciągu 15 minut po przyjęciu pozycji leżącej. Jego ustępowanie jest tym szybsze, im krócej trwała pionizacja.
W większości przypadków oprócz bólu głowy pojawiają się:
- nudności,
- zawroty głowy,
- uczucie oszołomienia,
- światłowstręt,
- sztywność karku,
- szumy uszne,
- bóle pleców,
- zaburzenia słuchu oraz niewyraźne widzenie.
Zespół popunkcyjny - przyczyny
Mechanizm powstania bólu głowy w zespole popunkcyjnym jest niejasny. Wiadomo, że zespół popunkcyjny wiąże się z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego, który występuje po nakłuciu lędźwiowym, w miejscu przekłucia opony twardej. Nie musi być on związany z pobieraniem płynu mózgowo-rdzeniowego. Okazuje się, że wystarczy samo wkłucie - zespół popunkcyjny jest powikłaniem, które występuje także w przypadkach nakłucia lędźwiowego bez pobrania płynu.
Co wywołuje zespół popunkcyjny? Nie ma jednej teorii, ponieważ przyczyny nie zostały dotychczas w pełni wyjaśnione. Najczęściej uznaje się, że dolegliwości powoduje obniżenie ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. Według innej teorii przyczyną bólu głowy jest rozszerzenie naczyń krwionośnych wewnątrzczaszkowych.
Na częstość występowania zespołu popunkcyjnego ma wpływ średnica igły użytej do wykonania znieczulenia - im jest cieńsza, tym mniejsze prawdopodobieństwo rozwoju schorzenia. Ryzyko jego pojawienia się jest również proporcjonalne do ilości utraconego płynu.
Zespół popunkcyjny - leczenie
Leczenie zespołu popunkcyjnego nie zawsze bywa konieczne. Ból głowy, będący jego najbardziej dokuczliwym objawem, zwykle ustępuje samoistnie w ciągu tygodnia lub też w ciągu 48 godzin po włączeniu leczenia przyczynowego. Zespół popunkcyjny nie pozostawia trwałych następstw.
Ponieważ ból głowy, będący objawem zespołu popunkcyjnego, ma związek z pozycją ciała (pojawia się w pozycji siedzącej i stojącej, ustępuje zaś w pozycji leżącej), zwykle po zabiegu punkcji wystarcza pozostawić pacjenta w pozycji horyzontalnej i zadbać o jego nawadnianie dożylne, by szybko wyrównać utraconą objętość płynu mózgowo-rdzeniowego.
W cięższych przypadkach do przestrzeni zewnątrzoponowej podaje się "łatę" z krwi pacjenta, czyli zewnątrzoponowe (tj. nadtwardówkowe) iniekcje własnej krwi chorego. Co to oznacza? Do przestrzeni zewnątrzoponowej, w miejscu wcześniej wykonanej punkcji, wstrzykuje się krew pacjenta. Wówczas zaleca się leżenie, by krew mogła skrzepnąć, co przyspiesza proces zasklepienia miejsca wkłucia, czyli otworu w oponie twardej.
Jeśli objawy mają znaczne nasilenie lub trwają długo, stosuje się również leki zwężające naczynia mózgowe oraz leki przeciwbólowe, przeciwwymiotne czy uspokajające.
