Endometrioza - przyczyny, objawy, leczenie, badania

Endometrioza to choroba, które objawia się występowaniem błony śluzowej macicy poza jamą macicy. Endometrium i endometrioza nie są tożsamymi pojęciami.

Endometrioza najczęściej występuje u kobiet w wieku rozrodczym, ale może spotkać także kobiety młodsze, jak i te już po menopauzie. Jednym z ważniejszych objawów jest ból na jaki skarżą się chore kobiety. Poważne następstwa endometriozy to przede wszystkim niepłodność oraz ryzyko wystąpienia zmian nowotworowych.

Tkanki endometrium mogą znajdować się w takich miejscach jak:

  • otrzewna miednicy mniejszej (zrosty)
  • jajniki
  • przegroda odbytniczo-pochwowa
  • przepona
  • płuca
  • osierdzie

W przypadku endometriozy jajników, powstają na nich torbiele endometrialne nazywane torbielami czekoladowymi. Endometrioza jajnika to około połowa wszystkich przypadków endometriozy.

Objawy endometriozy

Endometrioza najczęściej powoduje takie dolegliwości jak:

  • bóle miednicy mniejszej
  • bolesne i obfite miesiączki
  • niepłodność
  • bolesne stosunki płciowe
     

Mimo że jednym z głównych objawów endometriozy jest ból, nie musi on być wprost proporcjonalny do stopnia zaawansowania choroby. Możliwy jest także bezobjawowy przebieg choroby.

Endometrioza: przyczyny

Przyczyny tej choroby nie są znane. Może być w pewnym stopniu uwarunkowana genetycznie, na co wskazuje częste współwystępowanie endometriozy w rodzinie. Inne czynniki ryzyka to m.in. wczesna pierwsza miesiączka (przed 11. rokiem życia) oraz spożywanie alkoholu i kofeiny.

Mechanizmy  prowadzące do wystąpienia endometriozy tłumaczone są na różne sposoby. Współcześnie dominują trzy teorie, niestety żadna z nich nie wyjaśnia całkowicie tego, dlaczego jedne kobiety chorują, a inne nie.

  1. Teoria transplantacji mówi o tym, że podczas miesiączkowania krew (a z nią złuszczone fragmenty endometrium) przemieszcza się jajowodami do jamy otrzewnej. Tam w wyniku niewłaściwego działania układu immunologicznego nie jest wydalana i zachowuje zdolność do zagnieżdżenia oraz funkcjonowania w nowym miejscu. Ta teoria nazywana jest także miesiączkowaniem wstecznym.
  2. Według teorii metaplastycznych niezróżnicowane komórki otrzewnej bądź innych organów mogą przekształcać się w komórki błony śluzowej macicy. Endometrioza może zatem powstawać w wyniku nieprawidłowych podziałów komórek.
  3. Teorie indukcyjne łączą elementy zarówno teorii transplantacyjnych oraz metaplastycznych.

Endometrioza: stopnie

W toku badań nad endometriozą opracowywano klasyfikacje dzielące tę chorobę na rodzaje. Różnią się one w zależności od wybranej klasyfikacji. Najszerzej stosowane podziały to:

  • Klasyfikacja anatomiczna (endometrioza narządów płciowych wewnętrznych, zewnętrznych oraz pozapłciowa)
  • Klasyfikacja histologiczna (śluzówkowa, otrzewnowa, gruczolakowata)
  • Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Płodności
     

Obecnie najszerzej stosowana jest ta ostatnia. Oceniania jest: liczba, rozległość i głębokość ognisk endometriozy oraz obecność zrostów i torbieli. Za każdy typ zmian przyznawana jest określona liczba punktów. Im więcej punktów, tym ostrzejsza postać endometriozy. Na podstawie tej klasyfikacji wyróżnia się cztery stopnie choroby:

  1. Stopień I - Endometrioza minimalna
  2. Stopień II - Endometrioza łagodna
  3. Stopień III - Endometrioza łagodna
  4. Stopień IV - Endometrioza ciężka
     

Endometrioza a ciąża

Jedną z konsekwencji endometriozy jest ograniczenie płodności. W zaawansowanych postaciach choroby torbiele endometrialne oraz zrosty w miednicy mniejszej uniemożliwiają owulację. Jajowody mogą mieć zaburzoną perystaltykę, a często są po prostu niedrożne.

Problemy z zajściem w ciążę mają również kobiety o mniejszym stopniu zaawansowania choroby. Dzieje się tak, ponieważ endometrioza może zaburzać czynności hormonalne jajowodów. Skutkiem jest nawet całkowity brak jajeczkowania.

Dodatkowo, konsekwencją występowania błony śluzowej macicy poza macicą może być tworzenie się autoprzeciwciał przeciw antygenom endometrialnym. Utrudniają one zagnieżdżenie się zarodka oraz podnoszą ryzyko poronień.

Endometrioza badania

Właściwą metodą rozpoznania endometriozy jest badanie laparoskopowe. W przypadku stwierdzenia typowych zmian, należy dodatkowo wykonać badania histopatologiczne.

Endometrioza a rak

Zachorowanie na endometriozę skutkuje zwiększonym ryzykiem pojawienia się zmian nowotworowych. Najczęściej występuje złośliwy nowotwór jajnika, który może powstać bezpośrednio z endometriozy jajnikowej. Inne potencjalne zmiany nowotworowe to rak trzonu macicy, rak piersi oraz ziarnica złośliwa.

Endometrioza: leczenie

Leczenie endometriozy może być wyłącznie objawowe, ponieważ nie są znane dokładne przyczyny jest występowania. Wybór konkretnej metody terapeutycznej zależy od:

  • wieku kobiety
  • planów zajścia w ciążę
  • zaawansowania i umiejscowienia ognisk choroby
  • ewentualnej reakcji na wcześniej podjęte leczenie
     

Dwie podstawowe metody leczenia to leczenie chirurgiczne i leczenie farmakologiczne - hormonalne.

Leczenie operacyjne polega na usunięciu ognisk choroby oraz torbieli endometrialnych. W zależności od stopnia zaawansowania choroby, możliwe jest również usunięcia jajnika, a nawet całej macicy. U kobiet, które planują zajście w ciążę najważniejsze jest zachowanie narządów płciowych. Niestety może to skutkować nawrotami choroby. Każda kolejna interwencja chirurgiczna musi być bardziej inwazyjna.

Wskazaniem do leczenia operacyjnego są torbiele endometrialne jajników (torbiele czekoladowe), które bardzo słabo reagują na leczenie farmakologiczne. Po ich usunięciu należy je poddać badaniu histopatologicznemu ze względu na wysokie ryzyko wystąpienia zmian nowotworowych.

Leczenie hormonalne może być traktowane jako samodzielny rodzaj terapii albo jako wsparcie dla leczenia operacyjnego. W takim przypadku leki ułatwiają przeprowadzenie zabiegu oraz zapobiegają ewentualnym nawrotom choroby. Terapia hormonalna przedłuża jednak okres niepłodności.

Niezależnie od wybranych leków hormonalnych celem ich podawania jest zmniejszenie dolegliwości związanych z chorobą i zatrzymanie oraz cofnięcie niepożądanych zmian. Podawane leki mają zahamować lub zmniejszyć wytwarzanie hormonów przez jajniki, zahamować działanie i syntezę estradiolu oraz zmniejszyć nasilenie lub całkowicie zatrzymać występowanie miesiączek.

Najczęściej podawane leki to:

  • progestageny
  • tabletki antykoncepcyjne
  • danazol
  • analogi gonadoliberyny
  • anytprogestageny
     

W terapii farmakologicznej istotna jest również jej rola przeciwbólowa.

Bibliografia:

"Położnictwo i ginekologia", Grzegorz Bręborowicz, tom 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015

"Położnictwo i ginekologia", pod red. prof. dra hab. med. Tadeusza Pisarskiego,  Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002

"Endometrioza", Linda C. Giudice, Ginekologia Po Dyplomie, Listopad 2010

"Wieloczynnikowa analiza przebiegu endometriozy u kobiet leczonych w Klinice Ginekologii Instytut Położnictwa i Chorób Kobiecych AMG. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych", Jacek Sznurkowski, Gdańsk 2005

Przeczytaj także:

Co oprócz 500 plus rodzicom oferuje państwo?

Więcej o:
Copyright © Agora SA