Klaps, szybka droga donikąd

Bicie dzieci jest najmniej skuteczną metodą wychowawczą. A jednocześnie najczęściej stosowaną.

To Pani wpadła na pomysł, żebyśmy porozmawiały o klapsach. Dlaczego?

Statystyki są zatrważające: około 80 proc. rodziców uważa, że można bić dzieci.

A jednocześnie bardzo rzadko przychodzą do mnie listy na ten temat, a przecież odpowiadam na nie w "Dziecku" już od dziesięciu lat...

Na naszym forum w internecie rodzice żywo dyskutują o klapsach. Wielu jest za.

Klaps, lanie to zawsze bicie słabszego. Ogromna większość ludzi zgodzi się, że nie należy bić słabszych, tego też uczy swoje dzieci. Żywo reagujemy, kiedy jakieś dziecko potrąci nasze, czy rzuci mu piaskiem w oczy... A dając klapsa czy szarpiąc dziecko, nie myślimy o tym, że zadajemy mu ból! Natomiast kiedy dziecko z ciekawości ciągnie kota za ogon, mówimy, że tak nie wolno, bo to kota boli!

Czy Pani wychowała dzieci bez klapsów?

Odpowiem uczciwie: nie mogę powiedzieć, że nigdy nie dałam klapsa. Klaps nie jest żadną metodą wychowawczą, ale każdemu z nas może się zdarzyć. Nie twierdzę jednak, że to jest dobre i skuteczne... Niektórzy mówią: "Byłem bity i wyrosłem na porządnego człowieka".

Za tym stoi przekonanie, że gdybym nie był bity, pewnie nie wyrósłbym na porządnego człowieka. Co innego jest przyznać się, że dałem klapsa, że poniosły mnie nerwy, ale nie jest to nic dobrego, a co innego uważać, że to służy dziecku. Klaps nie służy dziecku. Służy mnie - żeby wyładować zdenerwowanie. Nie udało mi się zapanować nad sobą, nie wyszło...

A jednak niektórzy uważają, że bez bicia nie da się dziecka wychować.

Najgorsze jest to, że bite dzieci nabierają przekonania, że to sprawiedliwe, że im się należało. Dziecko nie może żyć z przekonaniem, że jego rodzic jest okrutny. W pierwszej chwili pomyśli: "Mama jest okropna", ale potem zacznie ją usprawiedliwiać. I to jest groźne dla jego psychiki. Dziecko, które często dostaje klapsy, zaczyna przeżywać różne uczucia. Żal, smutek może wyrazić płaczem, ale złości na tego, kto bije, już nie. Złość jest powściągana, spychana gdzieś głęboko. I z tą złością dziecko żyje. Co się może dziać dalej? Może wyrosnąć na kogoś, kto będzie bił słabszych, prowokował konflikty z rówieśnikami, bo ta złość będzie potrzebowała ujścia. A gdy dorośnie, będzie dawać klapsy swoim dzieciom.

Wszystkim rodzicom polecałabym film "Pręgi". To nie jest film o psychopacie, ale o ojcu, który chce dobrze i uważa, że bez bicia dziecka się nie wychowa. Znakomicie pokazano, jakie spustoszenia poczyniło takie wychowanie w psychice głównego bohatera, jak bardzo już jako dorosły człowiek musi się on zmagać z pokładami agresji, które ma w sobie.

Niektórzy sądzą, że do wyboru mamy klapsy albo wychowanie bezstresowe.

To nie tak, że albo pozwalamy dzieciom na wszystko, albo im dajemy klapsy. Jest jeszcze opcja wyraźnych granic, które są niezbędne. Nie o to chodzi, żeby być partnerem trzylatka. Rodzice mają być rodzicami, a dzieci mają być dziećmi. Im bardziej rodzice czują, że mają prawo do własnego, dorosłego osądu rzeczywistości, tym rzadziej wchodzą w sytuacje absurdalne. Często dostaję listy od rodziców, którzy są zaskakująco bezradni. Trzylatek chodzi z butelką, ma próchnicę, zęby mu krzywo rosną. A gdzie są jego rodzice, którzy powinni wyrzucić butelkę już rok temu? Prawdopodobnie trudno im wytrzymać płacz, protest dziecka, więc godzą się na ten absurd. Tymczasem dziecko traci poczucie bezpieczeństwa, jeżeli żyje wśród dorosłych, którzy są bezradni. A im bardziej jesteśmy bezradni, tym częściej dajemy dziecku klapsy.

Co Pani sądzi o opinii, że dziecka nie należy bić w złości, tylko na spokojnie?

To budzi mój ogromny protest i oburzenie. Dużo łatwiej mi zrozumieć tych, którzy czasem w złości dadzą dziecku klapsa - tym rodzicom chciałabym powiedzieć, by nie dramatyzowali. Nie musimy dziecka przepraszać za to przez rok. Trzeba umieć sobie pewne rzeczy wybaczać - jeśli na co dzień jestem w miarę przytomnym rodzicem, kocham swoje dziecko, spędzam z nim czas, bawię się, to nawet jeśli dałam mu klapsa, mogę przejść nad tym do porządku dziennego.

Natomiast bicie bez emocji, jako kara, jest dla mnie po prostu okrutne. Mam pacjentów, którzy w ten sposób byli bici w dzieciństwie i muszą długo korzystać z terapii, żeby sobie z tym poradzić. To bardzo psychicznie uszkadza dziecko, bo najbliższa osoba daje sprzeczny przekaz: "Kocham cię i dlatego cię biję".

Czasem matki wiedzą, że ojciec bije, ale w imię "dobra rodziny" nie bronią dziecka...

Znam to głównie z pracy z dorosłymi pacjentami. W procesie terapii muszą oni najpierw dotrzeć do wielkiej złości w sobie skierowanej wobec tego dorosłego, który bił. Ale potem też zawsze otwiera się w nich ogromna złość i rozczarowanie wobec tego, kto był świadkiem, a nie stanął w obronie. Dlatego tak ważna jest zasada, żeby bronić słabszych. Jeśli ktoś jest przeciwny karom fizycznym, zachęcam do kłótni ze współmałżonkiem na ten temat, do szukania innych rozstrzygnięć, a nie do poświęcania dziecka w imię unikania konfliktów.

A co z agresją słowną - wyzwiskami, obraźliwymi epitetami?

Uderzenia nie zawsze muszą być fizyczne. Słowa też mogą ranić. Nierzadko dziecko, i to całkiem małe, słyszy w domu, że jest głupie, jest debilem, niedobrym dzieckiem. Jeśli często słyszy takie rzeczy, nic dziwnego, że później ma poczucie małej wartości, z którego potem trzeba się leczyć latami.

Czy trzeba interweniować, gdy na ulicy jakaś mama szarpie dziecko?

W Polsce nie jest przyjęte, aby reagować. Ale co jakiś czas czytamy o bulwersujących faktach - sąsiedzi słyszeli, że dziecko rozpaczliwie krzyczy, ale nie zareagowali. Społeczne przyzwolenie zaczyna się chyba właśnie od tych klapsów, które tak często obserwujemy na ulicy, szczególnie wobec małych dzieci. Ale pojawia się dylemat - czy po naszej uwadze ta mama jeszcze bardziej zbije dziecko w domu? A może zacznie się jednak zastanawiać nad tym, co robi? Sama nie wiem...

Co powinni zrobić rodzice, którzy widzą, że coraz częściej rozwiązują konflikty za pomocą klapsów?

Zastanowić się nad swoją historią rodzinną. Nie wszyscy rodzice, którzy sami w dzieciństwie byli bici, biją, ale ci, którzy biją, niemal zawsze byli bici. Czasem potrzebna jest refleksja nad życiem bieżącym. Może mąż za mało mi pomaga? Może bardzo kocham swoje dziecko, ale jestem już trzeci rok na urlopie wychowawczym i mam ochotę czasem wyjść z domu sama? A może źle mi się wiedzie w moim związku i biję dziecko, choć tak naprawdę jestem wściekła na męża? Może wiąże się to z problemami w pracy? Łatwiej jest wyładować agresję na młodszym i słabszym niż na kimś dorosłym.

Często dajemy klapsy wtedy, gdy nie umiemy wytyczać dziecku granic. Mówimy "nie" w taki sposób, że ono tego nie respektuje. Albo mówimy to "nie" bez przerwy... Wtedy klaps, lanie może stać się dla rodzica jedynym rozwiązaniem. Ale to droga, która prowadzi donikąd. Jeżeli natomiast potrafimy powiedzieć "nie" w sposób zdecydowany, nie musimy się uciekać do agresji fizycznej. Ostatnio w listach do mnie jest dużo pytań w rodzaju: "Co robić, kiedy dziecko bije mnie po twarzy, kopie babcię, pluje itd.?". Dać klapsa dziecku za to, że kopie, to myślenie bardzo pokrętne! Trzeba chwycić za nóżkę dziecka, które kopie drugą osobę, i mocno przytrzymać, nawet jeśli to trochę je zaboli. Trzeba użyć takiej siły, która powstrzyma dziecko, i to jest wytyczenie granic, a nie agresja.

A czy nie lepiej wytłumaczyć?

Dwu-, trzylatkowi nie da się wszystkiego wytłumaczyć. Jeżeli coś mu tłumaczymy pół godziny, a to do niego nie dociera, w końcu i tak się wkurzymy i damy klapsa. Jeśli dziecko leży na podłodze w supermarkecie i krzyczy, a my mu tłumaczymy, żeby tak nie robiło, to po pierwsze, ono tego w tym momencie nie słyszy, a po drugie, prawdopodobnie nie rozumie. Do dwu-, trzylatków trafiają tylko bardzo proste przekazy. A potem konieczne jest działanie. Czasem chodzi o to, żeby przerwać sytuację kryzysową, np. wyprowadzić skądś dziecko. Czasem trzeba mu zaproponować jakąś zabawę. Wiele dzieci jest w stanie bawić się obok mamy, która rozmawia, jeżeli co jakiś czas mama mu powie: "Ładnie budujesz".

Klaps często bywa karą za dokuczanie rodzeństwu.

Jeśli siły są w miarę wyrównane, nie ma potrzeby ingerować natychmiast w konflikty między rodzeństwem. Czasem za szybko chcemy ustalić, kto był winny i kogo należy ukarać. Często jesteśmy skłonni za winne uznać starsze dziecko: musi być mądrzejsze, ustąpić, podporządkować się. Tymczasem nierzadko to młodsze jest bardziej uciążliwe. Łatwiej jest powiedzieć starszemu, któremu młodsze podarło zeszyt: "No to nie zostawiaj zeszytu na biurku". Ale właściwie dlaczego? Może to jednak jest zadanie dla rodziców: pilnować młodsze rodzeństwo, żeby nie niszczyło zeszytów, które leżą na biurku?

Czasami dziecko jest nieznośne, bo chce na siebie zwrócić uwagę.

Nie lubię określenia "nieznośne". Pewnych rzeczy po prostu nie można wymagać od małego dziecka. Niektórzy rodzice uważają, że już półtoraroczne dziecko powinno siedzieć z nimi przy stole w wysokim krzesełku, ale przecież nawet trzylatek długo nie wytrzyma przy stole.

Wiele zachowań małych dzieci wynika raczej z ciekawości niż nieposłuszeństwa. Moje dzieci bardzo lubiły wysypywać mąkę i cukier. Myślę, że nie wiedziały, czym się różni cukier od piasku w piaskownicy, dlaczego tam można się tak bawić, a w kuchni jest to zabronione. Ponieważ jednak nie chciałam, żeby bawiły się cukrem w kuchni (nie jestem aż tak tolerancyjną mamą), pozakładałam na drzwiczki szafek gumki recepturki, żeby nie mogły ich otworzyć. Gdybym dała dziecku mocnego klapsa, też pewnie by się nauczyło, ale gumka recepturka okazała się wystarczająco skuteczna.

Czasem trzeba pomysłowości...

Klaps jest prostym rozwiązaniem. Inne rozwiązania wymagają więcej zastanowienia, konsekwencji, stanowczości.

Wszyscy mamy zdrowy rozsądek i warto, byśmy się nim kierowali. Kiedy rodzice przychodzą do mnie radzić się w róż-nych sprawach wychowawczych, często w trakcie rozmowy sami odnajdują odpowiedź, której szukali u mnie. Sami wiedzą, co trzeba zrobić, by było dobrze.

Więcej o:
Copyright © Agora SA