Syndrom dziecka potrząsanego, inaczej zespół dziecka potrząsanego (w skrócie SBS, od ang. shaken baby syndrome) jest terminem medycznym służącym do opisania objawów i zmian, jakie pojawiają się u maluchów wskutek gwałtownego potrząsania. Dotyczą one przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego, a objawy wywołuje uszkodzenie komórek nerwowych. Koncepcja SBS powstała na początku lat 70. XX wieku w oparciu o teorię oraz liczne przypadki opisane przez dwóch lekarzy: Johna Caffeya oraz Normana Guthkelcha.
Syndrom dziecka potrząsanego: przyczyny
Syndrom dziecka potrząsanego najczęściej jest skutkiem przemocy wobec dzieci. Skala tego zjawiska jest trudna do oszacowania. Wiadomo jednak, że do czynników ryzyka powstawania SBS należy między innymi życie w złych warunkach socjoekonomicznych. Badania nad kwestią syndromu dziecka potrząsanego dowodzą, że większość potrząsanych dzieci stanowią chłopcy. Szacuje się, że sprawcami przemocy najczęściej są mężczyźni - ojcowie dzieci lub partnerzy matek. W zdecydowanej większości przypadków dzieci z SBS mają od 5 do 9 miesięcy życia.
Ale SBS nie jest wyłącznie wynikiem patologii. Do pojawienia się mikrouszkodzeń mózgu mogą prowadzić pozornie niewinne działania, takie jak energiczne bujanie dziecka na rękach w górę i w dół, zbyt mocne kołysanie malucha w wózku, zabawa w podrzucanie dziecka czy huśtanie za ręce lub nogi. Doprowadzić do nich mogą wszelkie aktywności, które wprawiają dziecko w ruch, powodują potrząsanie głową i jej gwałtowne zatrzymanie.
Kogo dotyczy syndrom dziecka potrząsanego?
SBS dotyczy niemowląt i małych dzieci, ponieważ na tym etapie życia mózg nie jest jeszcze wystarczająco chroniony. Bardzo silne potrząsanie może wywołać uraz bądź wylew wewnątrzczaszkowy.
Do zwiększonej podatności na urazy głowy i uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego w tym wieku predysponują uwarunkowania anatomiczne, czyli: niezarośnięte ciemiączka, nieproporcjonalnie duża głowa, słabe mięśnie stabilizujące odcinek szyjny kręgosłupa, duża zawartość wody w strukturach mózgu czy rozległa przestrzeń podpajęczynówkowa.
Syndrom dziecka potrząsanego: objawy
Do uszkodzenia struktur mózgowych u niemowląt i małych dzieci dochodzi w wyniku działania przyspieszania i hamowania, do czego dochodzi podczas gwałtownego potrząsania maluchem. Wielkość szkód zależy od intensywności, czasu trwania i siły.
Zespół dziecka potrząsanego, jeśli nie spowoduje bezpośrednio śmierci niemowlęcia, zazwyczaj pozostawia trwałe uszkodzenia. W wyniku potrząsania nierzadko dochodzi do:
- pęknięcia naczyń krwionośnych,
- uszkodzenia nerwów czaszkowych,
- stłuczenia mózgu, obrzęku mózgu,
- krwotoku w obrębie oka, zwłaszcza krwotoku do siatkówki oka,
- krwiaków podtwardówkowych,
- pęknięcia czaszki, innych urazów głowy,
- pęknięcia żeber, urazów szyi,
- urazów ośrodkowego układu nerwowego.
Zdarza się, że syndrom dziecka potrząsanego nie daje widocznych dowodów na zewnętrzny uraz.
Do podstawowych przejawów syndromu dziecka potrząsanego należy ospałość, drażliwość, słaby odruch ssania i połykania, zmniejszony apetyt, brak gaworzenia, problemy z oddychaniem, niedobór wzrostu, niezdolność podnoszenia głowy, uśmiechu czy skupiania wzroku. Skutkiem potrząsania dzieckiem mogą być także wymioty, drgawki oraz niemożność uspokojenia dziecka.
Czy kaszel u dziecka zawsze oznacza coś poważnego?
Syndrom dziecka potrząsanego: konsekwencje
Szacuje się, że blisko 20 procent przypadków SBS kończy się śmiercią, zdecydowana większość dzieci doznaje trwałego uszkodzenia czynności ciała. Zespół dziecka potrząsanego może spowodować poważne uszkodzenia mózgu, wiążące się z niepełnosprawnością czy upośledzeniem umysłowym i rozwojowym, w łagodniejszych przypadkach objawia się to problemami w nauce, zmianami w zachowaniu. Konsekwencje SBS obejmują różne stopnie upośledzenia wzroku, rozwoju motorycznego oraz poznawczego.
W kwestii syndromu dziecka potrząsanego bardzo ważne jest uświadamianie rodziców, do czego mogą prowadzić nieprzemyślane zachowania, jak również wczesna interwencja i zapobieganie SBS. Szalenie istotne jest możliwie szybkie wysunięcie podejrzenia SBS, postawienie rozpoznania i wdrożenie postępowania, które ma na celu wyeliminowanie niebezpiecznych dla dziecka zachowań.
Syndrom dziecka potrząsanego – fizjoterapia i rehabilitacja
Ponieważ uszkodzenia i urazy mogą mieć różny stopień nasilenia, leczenie SBS jest dobierane do każdego przypadku indywidualnie. Czasem niezbędna jest fizjoterapia, niekiedy koniecznością staje się regularna rehabilitacja. W trudniejszych przypadkach zachodzi konieczność ingerencji chirurgicznej.
