Alergia pokarmowa: profilaktyka od samego początku

Niedojrzałość układu odpornościowego i przewodu pokarmowego sprawiają, że alergia pokarmowa występuje najczęściej u najmłodszych (chociaż mogą pojawić się w każdym wieku, również u osób, które wcześniej dobrze tolerowały dany pokarm). Jednak możemy podjąć działania, które sprawią, że zmniejszymy ryzyko jej wystąpienia.

Na to, czy alergia pokarmowa się pojawi czy nie, wpływ ma wiele czynników. To wspomniany już wiek i związany z nim rozwój organizmu, czynniki środowiskowe, postęp cywilizacyjny, a przede wszystkim – geny. Skłonność do alergii można odziedziczyć po bliskich, jeśli np. rodzice są uczuleni na ten sam składnik, istnieje duże prawdopodobieństwo, że i u ich dziecka również wystąpi alergia (ryzyko na poziomie 60-80 proc.). To znaczy, że nie powinniśmy nic robić? Wręcz przeciwnie! Nie ma 100 proc. pewności, że dziecko będzie alergikiem, a profilaktyka jest niezwykle ważna i nie powinniśmy o niej zapominać.

Profilaktyka alergii pokarmowej w trakcie ciąży

Już w czasie ciąży możemy rozpocząć działania profilaktyczne. Podstawa to dieta, a wraz z nią – aktywność fizyczna, utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Posiłki nie powinny być duże, a częste. W końcu je się dla dwojga, a nie za dwoje.

Dieta przyszłej mamy musi być zróżnicowana, powinny się w niej znaleźć m.in. oleje roślinne, orzechy, ryby, mięso, jaja, nasiona roślin strączkowych, mleko i naturalne produkty zbożowe, warzywa i owoce. Oczywiście z wyłączeniem produktów które wywołują alergię. Nie możemy zapominać o nawodnieniu – należy wypijać 1-1,5 litra wody dziennie (łącznie z innymi płynami: 2-2,5 l).

Zbilansowana energetycznie i jakościowo dieta, w której skład wchodzą bogate w witaminy i substancje odżywcze pokarmy (dobrej jakości, nie zawierające konserwantów i sztucznych barwników) to podstawa.

Dieta eliminacyjna w ciąży

Dieta eliminacyjna wprowadzona w trakcie ciąży nie powinna być jednym z profilaktycznych rozwiązań. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy kobieta spodziewająca się dziecka ma zdiagnozowaną alergię pokarmową – diety eliminacyjnej nie można jednak wprowadzać na własną rękę, jedynie na wyraźne zalecenie lekarza. Należy wtedy wykluczone produkty zastąpić innymi, pełnowartościowymi składnikami. W tym przypadku pomocna może być wizyta u dietetyka.

Palenie papierosów, a alergia

Jest jeszcze coś, o czym warto przypomnieć: palenie papierosów. Istnieje wiele powodów, dla których kobieta spodziewająca się dziecka powinna z nich zrezygnować. Jednym z nich jest fakt, że dym tytoniowy to jeden z czynników wywołujących alergie. Znaczenie ma także bierne palenie, nawet jeśli kobieta w ciąży nie pali, a stale przebywa w towarzystwie palaczy, ma to wpływ na jej nienarodzone dziecko.

O wspomniane wyżej rzeczy (zbilansowana dieta, prawidłowa masa ciała, rezygnacja z używek) warto zadbać jeszcze przed ciążą, szczególnie, wtedy, jeśli przyszła mama jest alergiczką. Chociaż alergie mają podłoże genetyczne, znaczenie mają także czynniki środowiskowe wpływające na materiał genetyczny – to np. używki, niewłaściwa dieta, wysoki poziom stresu.

Karmienie piersią

Mleko matki dopasowuje się do potrzeb dziecka, jego skład ciągle się zmienia. Inny jest rano, inny wieczorem, mleko nie jest takie samo tuż po narodzinach i po kilku miesiącach karmienia. Pierwszy pokarm - siara, zawiera wiele wartościowych składników odżywczych (w jej składzie znajdziemy wyższe stężenie białka i wydzielniczej immunoglobuliny A, niż w mleku, które pojawi się później) - nawet mała ich ilość wspiera rozwój dziecka.

Pokarm matki jest dostosowany do wrażliwego i rozwijającego się układu trawiennego dziecka. Białka, które zawiera są lepiej tolerowane niż te pochodzące z mleka krowiego. Niemowlęta lepiej radzą sobie z trawieniem mleka matki.

Karmienie piersią ma wpływ na odporność dziecka, na rozwój mózgu.Organizm matki wytwarza przeciwciała, , które również przekazuje dziecku – gdy mama karmi piersią. Stanowią one ważną linię obrony, zanim organizm dziecka będzie zdolny wytworzyć w wystarczających ilościach własne przeciwciała..

Dieta eliminacyjna podczas karmienia piersią

Dieta eliminacyjna matki nie powinna być wprowadzona zapobiegawczo, jedynie na wyraźne zalecenie lekarza, np. w momencie, gdy zachodzi podejrzenie alergii, a inne przyczyny zostały wykluczone. Pokarmów nie możemy eliminować na własną rękę, nie powinniśmy także rezygnować ze spożywania wszystkich produktów jednocześnie.

Gdy zostanie nam zalecona dieta eliminacyjna, ze względu na zdiagnozowaną alergię na białka mleka krowiego musimy zrezygnować z  mleka krowiego a także śmietany, jogurtów i masła, a także produktów je zawierających).

Rozszerzanie diety

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca wyłączne karmienie piersią przez pierwszych sześć miesięcy życia dziecka. Następnie (nie wcześniej niż po ukończeniu przez dziecko 17. tygodnia życia i nie później niż w 26. tygodniu życia) przychodzi czas na rozszerzanie diety. W dalszym ciągu - do ukończenia pierwszego roku życia - mleko powinno pozostawać podstawowym pokarmem. Posiłki bezmleczne powinny być wprowadzane stopniowo – pod koniec pierwszego roku życia dziecko powinno otrzymywać trzy posiłki mleczne.

Nowe produkty powinny być wprowadzane stopniowo, według wytycznych zawartych w Schemacie żywienia dzieci w pierwszym roku życia z 2016 roku. Znajdziemy  informacje dotyczące tego, które produkty kiedy należy wprowadzić. Pamiętajmy, aby podawać dziecku produkty dobrej jakości, przeznaczone dla niemowląt.

W kontekście profilaktyki alergii należy wspomnieć o wprowadzeniu produktów zbożowych, również takich, które zawierają gluten. Gluten powinien znaleźć się w diecie niemowlęcia w dowolnym okresie po ukończeniu 4 miesiąca życia do 12 miesiąca życia.

Produkty potencjalnie alergizujące w diecie dziecka

Mleko krowie nie powinno być stosowane jako główny produkt mleczny przed  przed ukończeniem przez dziecko roku, jednak jego małe ilości po 11-12 mż. mogą być dodawane np. do przygotowywanej dla dziecka zupy. Podawanie niemodyfikowanego mleka może obciążyć organizm niemowlęta białkiem i produktami jego przemiany, a także nadmiarem składników mineralnymi.

Ryby pojawiają się w schemacie w 7. miesiącu życia,  powinny być podawane raz-dwa razy w tygodniu – gdyż są ważnych źródłem kwasów tłuszczowych DHA. Wprowadzenie ryb do diety niemowlęcia sprzyja rozwojowi tolerancji immunologicznej. Uwaga! Niemowlętom nie należy podawać ryb drapieżnych (np. makreli królewskiej) – mogą być zanieczyszczone rtęcią, dioksynami i innymi szkodliwymi substancjami.

Nie ma znaczenia, czy będziemy podawać białko i żółto razem, czy oddzielnie – do jadłospisu możemy wprowadzić całe jajko już po 4 miesiącu życia.. Pamiętajmy o tym, aby jajka były poddane obróbce cieplnej, ze względu na ryzyko zarażenia salmonellą dzieciom nie powinny być podawane jajka surowe (np. kogel mogel).

Nie powinniśmy rezygnować z wprowadzania pokarmów potencjalnie alergizujących (np. produkty zbożowe, jaja, ryby), nie należy także wprowadzać ich zbyt późno – nie wpływa to na zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii. Dietę rozszerzamy zgodnie ze schematem, a wprowadzenie do menu „problematycznych“ produktów w trakcie karmienia piersią to najlepsze, co możemy zrobić.

O czym pamiętać podczas rozszerzania diety?

  • wprowadzanie nowych pokarmów lepiej zacząć od warzyw, jeśli zaczniemy rozszerzanie od owoców, dziecko może nie zasmakować w mniej słodkich warzywach
  • na początku rozszerzania diety, produkty powinny gładką konsystencję (przeciery), grudki pojawiają się z czasem
  • nie powinniśmy podawać dziecku zbyt dużych porcji (jeśli rozpoczynamy przygodę z danym produktem, zacznijmy od podania dziecku kilku łyżeczek)
  • dzieci nie powinny jadać zbyt często – wystarczy pięć-sześć posiłków w ciągu doby
  • nowe produkty wprowadzajmy pojedynczo, podając kilka (cztery-pięć) łyżeczek, pamiętając o obserwowaniu reakcji dziecka (jeśli wprowadzimy kilka nowych produktów jednocześnie, w przypadku pojawienia się reakcji niepożądanych nie będziemy wiedzieć, na który produkt organizm dziecka zareagował w ten sposób)
  • rozszerzajmy dietę według schematu, nie opóźniajmy wprowadzenia kolejnych produktów

Jeśli zauważysz u dziecka reakcje niepożądane (m.in. reakcje skórne, nasilone kolki, biegunki i zaparcia) przerwij wprowadzanie nowego produktu i koniecznie skonsultuj się z lekarzem, który ustali, co dalej robić.

Alergia na białko mleka krowiego a skaza białkowa

Niektórzy stosują te pojęcia zamiennie, nie są one jednak tożsame. Alergia pokarmowa jest niepożądaną reakcją organizmu na składnik pokarmu, który układ odpornościowy nieprawidłowo rozpoznaje. Objawy alergii to najczęściej reakcje skórne, jednak mogą pojawić się także bóle brzucha, refluks żołądkowo-przełykowy czy nasilone ulewania. Najczęściej objawy dotyczą więcej niż jednego układu lub narządu, nie występują pojedynczo.

Skaza białkowa ma związek z genami. Jeśli rodzice dziecka cierpią na alergię pokarmową, jest duże prawdopodobieństwo, że i ich dziecko będzie się z nią zmagało. Skaza białkowa to nic innego jak genetyczna skłonność do alergii, a alergia pokarmowa to już konkretna, niepożądana reakcja na pokarm.

Jeśli rodzice mają alergię na białko mleka krowiego, ich dziecko ma skazę białkową, czyli jest zagrożony tym, że pojawi się u niego alergia. Jednak dopiero wtedy, gdy pojawią się niepożądane objawy po spożyciu produktów mlecznych, można mówić, że dziecko ma alergię na białko mleka krowiego.

A co z nietolerancją pokarmową, o której tak głośno w ostatnim czasie? Nietolerancja pokarmowa – chociaż przebiega podobnie jak alergia– nie jest z alergią pokarmową tożsama. Nietolerancja pokarmowa nie ma związku z układem odpornościowym, a z układem trawiennym, w którym nie znajdują się enzymy niezbędne do trawienia np. laktozy (lub jest ich zbyt mało).

Z alergii pokarmowej się wyrasta

Szacuje się, że na alergię pokarmową cierpi 6-8 proc. najmłodszych i 3-4 proc. młodzieży. Dorosłych alergików jest zdecydowanie mniej, na poziomie 1-3 proc.

Chociaż jej objawy są uciążliwe, z alergii pokarmowej z reguły się wyrasta – według statystyk ok. 85 proc. dzieci u których w okresie niemowlęctwa stwierdzono alergię pokarmową, wyrosło z niej w pierwszych latach.

Ważne informacje: Karmienie piersią jest najwłaściwszym i najtańszym sposobem żywienia niemowląt. Mleko matki zawiera wszystkie składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz chroni je przed chorobami i infekcjami. Karmienie piersią daje najlepsze efekty, gdy matka prawidłowo odżywia się w ciąży i w czasie laktacji oraz gdy nie ma miejsca nieuzasadnione dokarmianie dziecka. Przed podjęciem decyzji o zmianie sposobu karmienia matka powinna zasięgnąć porady lekarza.

_______________________

Bibliografia:
1. Żywienie niemowląt i małych dzieci. Zasady postępowania w żywieniu zbiorowym, pod redakcją Haliny Weker i Marty Barańskiej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2014
2. Pierwszy rok życia dziecka, Heidi Murkoff z Sharon Mazel, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2011
3. Pierwszy rok tydzień po tygodniu, Justyna Dąbrowska, Magda Rodak, Joanna Szulc, Agora 2012
4. "Polskie stanowisko w sprawie alergii pokarmowej u dzieci i młodzieży". Kaczmarski M, Wasilewska J, Jarocka-Cyrta E i wsp.

Copyright © Agora SA