"Jeśli twoje dziecko kocha słodycze, a ty kochasz swoje dziecko, to kup mu...": tak w przybliżeniu reklamowano kiedyś cukierki Nimm2, wywołując sporą dyskusję dotyczącą etyki. Dziś już niemal bez echa przyjmowane są reklamy licznych suplementów dla dzieci. Co to w ogóle ma wspólnego z rodzicielską miłością?
Anna Tarasiuk : Podawanie dzieciom suplementów może mieć uzasadnienie medyczne i nie jest z założenia złe. Niektóre są wręcz niezbędne w określonym okresie rozwoju, choćby witamina D3, witamina K, czy kwasy omega-3. Problemem jest powszechne nadużywanie preparatów wieloskładnikowych, stosowanych bez nadzoru lekarza, które może prowadzić do przedawkowania.
Przedawkowanie? W suplementach aktywnych substancji jest niewiele. Jeden z zarzutów to właśnie ryzyko braku efektów, chyba, że placebo...
Zdrowemu dziecku powinna wystarczyć zróżnicowana i dobrze zbilansowana dieta. Co to oznacza dla przeciętnego rodzica: "niewiele"? Dlatego poza standardowymi posiłkami, podaje swojemu dziecku płatki śniadaniowe, napoje czy batoniki, specjalnie wzbogacone o minerały i witaminy (sporo obecnie takich produktów), a potem jeszcze suplementy. Nietrudno o przedawkowanie, nawet jeśli ktoś uważnie czyta etykiety, na których niekoniecznie są precyzyjne, jasne zalecenia dotyczące stosowania, nie mówiąc już o skutkach ubocznych przedawkowania określonych składników.
Co konkretnie zdarza się nam przedawkować u dziecka?
Witaminę A, C, D. Inne witaminy i minerały zresztą też...
Witaminę C? "Przecież nadmiar się wysika". Od A "będzie ładna buzia". To nie są akurat witaminy, których nadmiarem w organizmie martwią się rodzice...
Witamina C, która rzeczywiście wydalana jest z moczem, przedawkowana może prowadzić do powstawania złogów w nerkach i trwale je uszkodzić. Od nadmiaru witaminy A wypadają włosy, zaburzona zostaje praca układu nerwowego czy pokarmowego.
Ale suplementowanie witaminy D wydaje się konieczne, bo przecież "wszyscy mają niedobór". Dzieci to nie dotyczy?
W naszym klimacie, przy powszechnym stosowaniu kremów z filtrami przeciwsłonecznymi, dieta nie zapewni odpowiedniej podaży tego składnika, dlatego już od pierwszych dni życia suplementacja witaminy D3 jest uzasadniona. Do przedawkowania witaminy D dochodzi najczęściej u niemowląt karmionych sztucznie, kiedy dawkowanie nie uwzględnia zawartości tej witaminy w mieszance mlecznej. Samo podawanie kropli też może prowadzić do błędów, bo rodzicowi wydaje się, że jedna, dwie więcej jest bez znaczenia. Tymczasem nadmiar witaminy D może być niebezpieczny. Gromadzący się w tkankach wapń prowadzi do zaburzeń pracy serca, nerek i ośrodkowego układu nerwowego.
Jakie składniki suplementów powinny jeszcze budzić niepokój?
Przede wszystkim cukier, ukrywający się czasem pod innymi nazwami, np. syrop glukozowo-fruktozowy. Namawianie dzieci, by jadły kolorowe, słodkie pastylki, lizaki czy żelki tylko dlatego, że są czymś wzbogacone, to szaleństwo. Zwłaszcza teraz, gdy w błyskawicznym tempie przybywa dzieci otyłych, z zaburzeniami metabolicznymi, próchnicą...Zalecałabym również ostrożność w stosowaniu suplementów, których składnikiem są zioła, często farmakologicznie aktywne.
Jest na to sposób! Specjalny suplement dla dzieci, blokujący apetyt na słodycze...
Nie ma skutecznych środków odchudzających dla dorosłych, które działałyby bez wysiłku i zmiany stylu życia. Nie ma ich także dla dzieci. Zacznijmy od ruchu na świeżym powietrzu i rezygnacji ze śmieciowego jedzenia, zamiast dokładać kolejne zagrożenie. Wyrabiamy bowiem w dziecku przekonanie, że jak pojawia się problem, to rozwiązaniem jest pigułka. Zamieniamy jeden nałóg na drugi i podsuwamy "proste", nierealne rozwiązania...
Czasem jednak dzieci rzeczywiście mają niedobory i rozwiązaniem jest pigułka. Suplementy dla niejadków są znane od lat. Sama dostawałam w dzieciństwie i według mojej mamy pomagały.
Zaburzenia apetytu mogą wynikać z wielu przyczyn. Jeśli wykluczymy złe nawyki żywieniowe, na pewno wymagają konsultacji z lekarzem. Spożywane w nadmiarze tzw. zapychacze, chrupki czy słodkie napoje, wpływają na ośrodek sytości w mózgu i mogą przyczyniać się do zaburzeń apetytu. Są jednak i choroby, które objawiają się w ten sposób. Bywa też tak, że dziecko przekarmiamy, a zarzut: "nie ma apetytu" nie znajduje potwierdzenia w faktach.
A co na to może poradzić lekarz?
Przede wszystkim sprawdzi czy dziecko prawidłowo się rozwija, a obawy opiekunów mają uzasadnienie. W przypadku wątpliwości i konkretnych problemów zleci wykonanie badań. Nadmierna bladość może być objawem przesiadywania przed komputerem, ale także niedokrwistości. Zanim dziecko dostanie preparat z żelazem, trzeba upewnić się czy rzeczywiście jest to anemia, czy jest spowodowana niedoborem akurat tego minerału, a także jaka forma leczenia i dawkowanie w konkretnym przypadku przyniesie efekty...
Kiedy jednak dziecko jest wyraźnie niższe od rówieśników i domaga się Wzrostanu, trudno mu nie ulec...
Nie mam pojęcia, jak trochę wapnia, fosforu, witaminy D czy cukru miałoby wygrać z naturą. Wzrost człowieka przede wszystkim jest determinowany genetycznie. Oczywiście czynniki środowiskowe (na przykład niedożywienie) mają również wpływ. Pediatra dokonując specjalistycznych pomiarów, w oparciu o siatki centylowe oraz wywiad rodzinny, możne dość precyzyjnie szacować wzrost dziecka.
Gdy jednak dziecko często choruje, trudno się nie skusić na preparat wspierający odporność. Tu już wybór jest naprawdę duży.
Odporność także w znacznym stopniu uwarunkowana jest genetycznie, ale również mają na nią wpływ dieta (bogata w kwasy omega-3) oraz aktywność fizyczna. Ciężkie zaburzenia odporności wymagają specjalistycznego leczenia u immunologa, zdarzają się jednak rzadko. Doświadczony pediatra, który dobrze zna swojego pacjenta, będzie wiedział, kiedy wkroczyć ze szczegółową diagnostyką i leczeniem.
Zatem: w przypadku problemów z zasypianiem, nie poleci też pani Tulleo, tylko rozmowę z psychologiem?
To, że dziecko nie może spać, nie musi mieć podłoża emocjonalnego. Może mieć na przykład pasożyty, a jak coś wywołuje świąd, trudno jest zasnąć. Podstawą jest pełny wywiad lekarski a w dalszej kolejności diagnostyka i pomoc specjalisty. Jestem ostrożna w stosowaniu ziół u dzieci, nawet, gdy są to te z założenia łagodne i bezpieczne, jak melisa czy rumianek.
Dlaczego zioła mają być groźne? To sama natura...
Ten pogląd wciąż w Polsce pokutuje. Dawkowaniem ziół przejmujemy się jeszcze mniej niż witamin i minerałów. Tymczasem: zioła mogą być przyczyną zatruć, wywołują skutki uboczne, uczulenia, wchodzą w interakcje z innymi substancjami, stąd są szczególnie niebezpieczne w trakcie terapii lekami. Trzeba bardzo uważać.
Nie można dziwić się rodzicom, że ufają w bezpieczeństwo stosowania suplementów, skoro te są sprzedawane w aptekach. Apteki zresztą zaczęły przypominać fast foody i supermarkety, skoro leki oferują w promocjach, z dodatkami - zabawkami, etc.
Sprzedaż w aptekach jest jednak bezpieczniejsza. Preparaty są odpowiednio przechowywane, nie tak łatwo dostępne jak na półce sklepowej. Nadzór farmaceuty też ma znaczenie i niejednokrotnie uchroni przed zakupem zbędnego suplementu.
Dr Anna Tarasiuk (na zdjęciu) jest specjalistą pediatrą, neonatologiem. Pracuje w Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie oraz w Oddziale Neonatologii Szpitala Bielańskiego. Zajmuje się intensywną opieką neonatologiczną, w szczególności noworodkami urodzonymi przedwcześnie oraz z ciężkimi patologiami. Wykładowca na kursach specjalizacyjnych dla lekarzy oraz sympozjach naukowych. Prowadzi prywatną praktykę lekarską.
* Dane dotyczące rynku suplementów na podstawie raportu PMR: "Rynek suplementów diety w Polsce 2014. Prognozy rozwoju na lata 2014-2018"
